Gospodarka w Polsce wchodzi w nową fazę. Częściowo wynika to z globalnego cyklu charakteryzującego się zawirowaniami w odniesieniu do stóp procentowych i podstawowych zasobów, a także nowymi wyzwaniami w rodzaju fali imigrantów i kłopotów przeżywanych przez Chiny, co tworzy napięcia o trudnych do przewidzenia skutkach.
Nowe czasy wyróżnia także globalny trend związany z uszczelnianiem krajowych systemów podatkowych i zapobieganiem oszustwom podatkowym, a zwłaszcza ograniczaniem szeroko wykorzystywanych dotychczas możliwości w zakresie międzynarodowego planowania podatkowego. Ta tendencja, którą zapoczątkowała OECD, jest już w dużym stopniu widoczna w europejskich systemach podatkowych. Nowe, surowsze regulacje dotyczące kontrolowanych przedsiębiorstw zagranicznych, zasad ustalania cen transferowych i prowadzenia związanej z nimi dokumentacji, finansowania hybrydowego lub minimalnych wymogów regulacyjnych dla spółek offshore albo zostały już wprowadzone w wielu krajach UE, albo mają zostać w nich wdrożone w najbliższym czasie. Polska należy do grupy tych państw, które najbardziej pilnie dokonują ich implementacji. Dodatkowo musimy także wziąć pod uwagę politykę prowadzoną przez obecny polski gabinet, który z jednej strony podkreśla potrzebę „uszczelnienia” systemu podatkowego, tj. przede wszystkim zapobiegania oszustwom związanym z VAT i CIT oraz optymalizacją tych podatków, natomiast z drugiej – poszukuje nowych źródeł przychodów w takich obszarach jak bankowość, handel detaliczny czy energetyka wiatrowa, co przejawia się w proponowaniu nowych rodzajów podatków lub podwyższaniu już obowiązujących.
Jakie zmiany w systemie podatkowym?
Zmiany systemu podatkowego dokonują się na trzech różnych szczeblach. Pierwszy z nich to prawo podatkowe materialne, które zawiera konkretne normy dotyczące podatku CIT, VAT i innych podatków. Drugi z nich to prawo podatkowe administracyjne (ordynacja podatkowa), do którego przykładowo wkrótce ma zostać wprowadzona ogólna klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania. Ma ona doprowadzić do przyjęcia w odniesieniu do prawa podatkowego podejścia zakładającego „prymat treści nad formą” w celu zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania. Wreszcie trzeci szczebel dotyczy sposobu, w który przepisy podatkowe są stosowane przez organy podatkowe, co zresztą również ulega ewolucji. Podwyższenie przez rząd celów w zakresie poboru podatków, połączone z wymianą dużej części wyższych urzędników we wszystkich urzędach skarbowych, urzędach kontroli skarbowej i izbach skarbowych, będzie skutkować większą intensywnością kontroli podatkowych i bardziej fiskalnym podejściem do interpretacji prawa podatkowego zarówno przy przeprowadzaniu kontroli, jak i przy wydawaniu decyzji podatkowych (indywidualnych interpretacji prawa podatkowego).
Konsekwencje uszczelniania systemu
Pierwszym skutkiem będzie konieczność zachowania przez przedsiębiorstwa większej ostrożności w odniesieniu do rozliczeń wewnątrz grupy. Zasady dotyczące kapitalizacji (finansowania projektów inwestycyjnych pożyczkami od podmiotów powiązanych) już zostały zaostrzone. Obowiązujące od początku 2016 r. przepisy regulujące ceny transferowe, zwłaszcza jednak te, które mają wejść w życie od stycznia 2017 r., nałożą wiele dodatkowych obowiązków w zakresie dochowywania zgodności, ponieważ przedsiębiorstwa będą musiały rozszerzyć zakres standardowej dokumentacji dotyczącej cen transferowych i przekazywać o wiele więcej informacji, a w niektórych przypadkach będą także zmuszane do analizowania rynkowych wartości odniesienia dla transakcji wewnątrz grupy. Ponadto już od lipca 2016 r. duże spółki (a rok później wszystkie pozostałe) będą zobowiązane do wprowadzenia tzw. jednolitego pliku kontrolnego. To narzędzie będzie służyć do przesyłania wszystkich odpowiednich danych podatkowych i księgowych w formie elektronicznej bezpośrednio do administracji podatkowej. Ze względu na swój zdalny charakter ułatwi ono nieco przeprowadzanie kontroli. Musimy jednak wziąć pod uwagę także i to, że elektroniczny dostęp do wybranych danych umożliwia przeprowadzanie znacznie bardziej pogłębionej analizy statystycznej, a w konsekwencji w większym stopniu naraża podatników na międzyokresowe wyszukiwanie nieścisłości w ich danych (porównania między poszczególnymi latami) oraz dokonywanie porównań do sektorowych poziomów odniesienia i innych podatników.
Wyzwania w obszarze zarządzania ryzykiem
Obserwacja zmian w systemie podatkowym musi prowadzić do konkluzji, że pod uwagę należy brać nowe rodzaje ryzyka podatkowego i nowe wyzwania w tym obszarze. Powyższe odnosi się zarówno do zwiększonego ryzyka postępowań sądowych, większych obowiązków w zakresie dochowywania zgodności, a w wielu przypadkach także do wyższych obciążeń podatkowych. Przedsiębiorstwa muszą się szybko nauczyć zarządzania nimi, a rola tej funkcji będzie zyskiwała na znaczeniu w większości organizacji.
***
Angielska wersja powyższego artykułu została opublikowana w magazynie CEO Manufacturing, wydanie maj/czerwiec 2016.
