Dobiegają końca konsultacje nad projektem ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Przepisy tego aktu prawnego mają pomóc w zwalczaniu przestępczości gospodarczej i skarbowej.
Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Na początku września ukazała się nowa wersja projektu (pierwszy projekt datowany jest na 25 maja 2018 r.). Zdaniem MS zmiany w tym obszarze są konieczne, bo dzisiejsze regulacje są nieskuteczne. Obecne kary są mało dotkliwe i nie ma możliwości dostosowania rodzaju kary do charakteru przewinienia. Jaki jest więc plan resortu sprawiedliwości?
Definicje do zmiany
Dzisiejsze regulacje przewidują odpowiedzialność zarówno dla osób fizycznych (odpowiedzialność karna lub karna skarbowa), jak i podmiotów zbiorowych. Osoby fizyczne odpowiadają za własne czyny – najczęściej za samodzielną realizację znamion czynu zabronionego określonych w ustawie karnej, a podmioty zbiorowe odpowiadają nie za czyny własne, ale za czyny zabronione popełnione przez osoby fizyczne.
Resort Sprawiedliwości w projektowanych przepisach chce, aby:
- poszerzyć podstawy odpowiedzialności podmiotów zbiorowych – obejmując nią zachowania uznane za zachowania własne podmiotów zbiorowych wyczerpujące znamiona czynu zabronionego;
- zrezygnować z wymogu uprzedniego uzyskiwania wyroku skazującego osobę fizyczną.
W planowanych regulacjach doprecyzowana ma zostać m.in. definicja podmiotu zbiorowego, która na podstawie projektowanej regulacji obejmie osoby prawne, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, oraz tzw. ułomne osoby prawne – jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, ale wyposażone przez prawodawcę w zdolność prawną. Przepisy będą miały też zastosowanie do podmiotów mających siedzibę lub prowadzących działalność za granicą.
W projekcie nie określono katalogu przestępstw, za które podmiot zbiorowy miałby ponosić odpowiedzialność. Znajduje się jedynie sformułowanie „czyn zabroniony”. Granice tego typu czynów mają być określone w taki sposób, aby odpowiedzialność objęła czyny o najdonioślejszych negatywnych skutkach (czyli przestępstwa), z pominięciem wykroczeń.
Ważne: Projekt ustawy przewiduje instytucję tzw. sygnalistów. Osoby, które zgłoszą właściwym organom nieprawidłowości w organizacji podmiotu zbiorowego, które mogą prowadzić do popełnienia czynu zabronionego, otrzymają ochronę prawną.
Nowa wysokość kar
Projekt przewiduje szeroki katalog środków, które będą mogły zostać orzeczone wobec podmiotu zbiorowego. Będą to m.in. przepadek (np. mienia lub korzyści), obowiązki (np. naprawienia szkody), zakazy (np. promocji i reklamy, prowadzenia działalności czy ubiegania się o zamówienia publiczne), nawiązka, podanie wyroku do wiadomości czy czasowe zamknięcie zakładu podmiotu zbiorowego.
Jednak największe zmiany będą widoczne w wysokości kar. W uzasadnieniu do projektu podkreślono, że kary dla podmiotów zbiorowych powinny być dotkliwe. Dziś – według MS – takie nie są. Obecne przepisy przewidują możliwość orzekania kar pieniężnych w wysokości od 1 000 do 5 000 000 złotych, przy czym orzeczona kara nie może przekroczyć 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony. Projekt zakłada znaczne podniesienie tych widełek. Kary będą mogły wynieść od 30 000 zł do 30 000 000 zł.
Pojawią się też nowe sankcje. Jedną z nich będzie możliwość rozwiązania podmiotu zbiorowego. Projekt zakłada, że kara ta powinna być orzekana jako ostateczny środek, w sytuacji gdy żadne inne ustawowo dostępne środki nie będą w stanie zaradzić popełnianiu czynów zabronionych w przyszłości. Jeśli zostanie orzeczone rozwiązanie podmiotu zbiorowego, wówczas własność posiadanego przez ten podmiot majątku zostanie przeniesiona na Skarb Państwa lub zostanie zwrócona osobie pokrzywdzonej lub innemu uprawnionemu podmiotowi.
Odpowiedzialności będzie można uniknąć, ale…
Projekt nowych regulacji przewiduje pewne przypadki, gdy możliwe będzie unikniecie odpowiedzialności przez podmioty zbiorowe. Przykładowo podmiot zbiorowy nie odpowie za niektóre nieprawidłowość (wskazane w ustawie), jeżeli wykaże, że wszystkie organy i osoby uprawnione do działania w jego imieniu lub interesie zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach w organizacji działalności tego podmiotu oraz w nadzorze nad tą działalnością.
Drugim przypadkiem, który pozwoli uchronić podmiot zbiorowy od odpowiedzialności jest współpraca takiego podmiotu z audytorem. Jeśli bowiem firma audytorska w danym podmiocie zbiorowym przeprowadzi badanie raz na dwa lata podmiot zbiorowy nie będzie podlegał odpowiedzialności (również zakres czynów zwolnionych z tej odpowiedzialności będzie określony w ustawie). Aby podmiot zbiorowy taką ochronę uzyskał firma audytorska będzie musiała sprawdzić organizację pod względem wewnętrznych procedur zapewniających zgodność działalności podmiotu zbiorowego z prawem i oceny ryzyka popełnienia czynu zabronionego w związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością (audyt zgodności i ryzyka) oraz w jego strukturze został wskazany organ podmiotu zbiorowego nadzorujący przestrzeganie zasad i przepisów regulujących działalność podmiotu.
Ważne: Projekt przewiduje okresy przedawnienia dla odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Będzie to 10 lat liczonych od popełnienia czynu zabronionego oraz zatarcia orzeczenia stwierdzającego odpowiedzialność podmiotu zbiorowego – 10 lat liczonych od orzeczenia.
Liczba spraw prowadzonych wobec podmiotów zbiorowych
2015 rok – do sądów wpłynęło 14 spraw
2014 rok – 31 spraw
2013 rok – 26 spraw
Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości
