Polska musi zmienić przepisy o uldze na złe długi

Warunki, od spełnienia których uzależniona jest możliwość skorzystania z ulgi na złe długi w VAT narusza przepisy unijne – tak uznał Europejski Trybunał Sprawiedliwości w sprawie C-335/19. Ministerstwo Finansów będzie więc musiało pochylić się nad nowelą prawa.

Sprawą, którą zajął się Trybunał Sprawiedliwości UE dotyczyła polskiej firmy, która wystawiła dla swojego klienta fakturę w związku z wyświadczonymi usługami doradztwa podatkowego. Oczywiście faktura uwzględniała również podatek od towarów i usług. W momencie wykonania usług kontrahent był zarejestrowanym podatnikiem VAT, nie był też w trakcie postępowania upadłościowego czy likwidacyjnego. Sytuacja jednak zmieniła się przed upływem 150 dni od ustalonego terminu zapłaty. Wówczas bowiem kontrahent został postawiony w stan likwidacji, choć nadal był zarejestrowanym podatnikiem VAT. W związku z tą sytuacją firma, która fakturę wystawiła, złożyła wniosek o wydanie interpretacji, czy w takiej sytuacji – a więc w sytuacji postawienia w stan likwidacji kontrahenta – mogła skorzystać z ulgi na złe długi. Problematyczne było to czy ulga przysługuje podatnikowi, mimo że nie są spełnione wszystkie określone w ustawie warunki do skorzystania z niej.

Aby była ulga, trzeba spełnić warunki
Przypomnijmy, że zgodnie z przepisami o podatku od towarów i usług ulga na złe długi pozwala obniżyć podstawę opodatkowania VAT w związku z nieuregulowaniem faktury. Aby skorzystanie z tej opcji było możliwe konieczne jest spełnienie pewnych warunków. Przepisy definiują, że możliwe jest skorygowanie podstawy opodatkowania oraz podatku należnego z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług na terytorium kraju w przypadku wierzytelności (lub ich części), których nieściągalność została uprawdopodobniona.
Natomiast nieściągalność wierzytelności uważa się za uprawdopodobnioną wówczas gdy wierzytelność nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie w ciągu 90 dni (wcześniej 150 dni) od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze. Ponadto zgodnie z przepisami polskiej ustawy o VAT ulga na złe długi może być zastosowana w sytuacji, gdy spełnione są następujące warunki:

• dostawa towaru lub świadczenie usług jest dokonana na rzecz podatnika VAT zarejestrowanego jako podatnik VAT czynny, niebędącego w trakcie postępowania upadłościowego, restrukturyzacyjnego lub w trakcie likwidacji

• na dzień poprzedzający dzień złożenia deklaracji podatkowej, w której dokonuje się wspomnianej korekty:
  • wierzyciel i dłużnik są podatnikami zarejestrowanymi jako podatnicy VAT czynni
  • dłużnik nie jest w trakcie postępowania upadłościowego, restrukturyzacyjnego lub w trakcie likwidacji.

Ponadto trzeba pamiętać, aby od daty wystawienia faktury dokumentującej wierzytelność nie upłynęły 2 lata, licząc od końca roku, w którym została wystawiona.

Fiskus mówi „nie”, sąd już takiej pewności nie maW odpowiedzi na wniosek o wydanie interpretacji skarbówka odmówiła prawa do skorzystania z ulgi na złe długi. Argumentem za takim stanowiskiem było niespełnienie przesłanek określonych w przepisach. Firma złożyła odwołanie, wchodząc na drogę sądową, która doprowadziła ją do NSA. Sąd ten nabrał wątpliwości co do zgodności przepisów o VAT w zakresie ulgi na złe długi z regulacjami wspólnotowymi, więc podjął decyzję o wystąpieniu do TSUE.
NSA sformułował następujące pytania prejudycjalne:

• czy przepisy Dyrektywy Rady 2006/112 – w szczególności jej art. 90 ust. 2 zezwalają na wprowadzenie w prawie krajowym ograniczenia możliwości obniżenia podstawy opodatkowania w razie częściowego lub zupełnego niewywiązania się z płatności ze względu na określony status podatkowy dłużnika i wierzyciela?
• w szczególności czy prawo unijne nie stoi na przeszkodzie ustanowieniu w prawie krajowym regulacji dopuszczającej możliwość skorzystania z ulgi na złe długi, pod warunkiem że w dacie wykonania usługi/dostawy towarów oraz w dniu poprzedzającym dzień złożenia korekty deklaracji podatkowej w celu skorzystania z tej ulgi:
  • dłużnik nie jest w trakcie postępowania upadłościowego albo w likwidacji
  • wierzyciel i dłużnik są zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni?

Trybunał kwestionuje krajowe przepisy
W wyroku z 15 października 2020 r. TSUE orzekł, że polskie przepisy są niezgodne z prawem unijnym, gdyż naruszają art. 90 dyrektywy VAT. Jak podkreślił TSUE przepisy nie mogą uzależniać obniżenia podstawy opodatkowania VAT od warunku, by w dniu dostawy towaru lub świadczenia usług, a także w dniu poprzedzającym dzień złożenia korekty deklaracji podatkowej mającej na celu skorzystanie z tego obniżenia, dłużnik był zarejestrowany jako podatnik VAT i nie był w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji, zaś wierzyciel był w dniu poprzedzającym dzień złożenia korekty deklaracji podatkowej nadal zarejestrowany jako podatnik VAT. Trybunał uznał, że polski ustawodawca, decydując się na implementację przepisów dyrektywy VAT, naruszył zasadę proporcjonalności, wprowadzając dodatkowe, nieuzasadnione warunki.

Konkluzje TSUE są bardzo ważne dla podatników. Do czasu zmiany przepisów w tym zakresie, przedsiębiorcy mogą powoływać się bezpośrednio na orzeczenie TSUE stosując je zarówno na bieżąco, jak i w odniesieniu do okresów przeszłych. Wyrok ten otwiera zatem możliwość skorygowania rozliczeń historycznych. Mając na uwadze terminy przedawnienia wynikające z ordynacji podatkowej, z końcem bieżącego roku upływa możliwość złożenia korekt rozliczeń w podatku VAT za okres od grudnia 2014 r do listopada 2015 r. Na skorygowanie tego okresu nie zostało zatem wiele czasu. Jednocześnie przedsiębiorcy, którym odmówiono prawa do ulgi z uwagi na niespełnienie warunków ustawowych będą mogli wznowić swoje postępowania, ale uwaga – jest na to ograniczony czas. W odniesieniu do zakończonych postępowań podatkowych termin na wystąpienie z wnioskiem o wznowienie postępowania wynosi miesiąc od momentu opublikowania orzeczenia TSUE w Dzienniku Urzędowym UE. W przypadku postępowań sądowoadministracyjnych termin wynosi odpowiednio 3 miesiące.

Co z pozostałymi warunkami?
Zapytanie NSA, a co za tym idzie orzeczenie TSUE, odnosiło się bezpośrednio jedynie do warunków związanych ze statusem stron transakcji ze względu na rejestrację jako podatnicy VAT czynni w powiązaniu z objęciem dłużnika postępowaniem upadłościowym lub likwidacyjnym. W mojej ocenie argumentację przedstawioną przez TSUE można jednak odnieść także do innych kryteriów przewidzianych polskimi przepisami. W konsekwencji ulga na złe długi w podatku VAT powinna mieć zastosowanie np. także w przypadku gdy upłynie wskazany okres 2 letni, ale co może i bardziej istotne dla podatników będących wierzycielami, także gdy dłużnikiem nie będzie podatnik VAT ale np. konsument. Oczywiście w przypadkach nieobjętych orzeczeniem TUSE należy liczyć się z dużo większym prawdopodobieństwem kwestionowania takiego podejścia przez organy podatkowe i przygotować się, że ostateczne podejście do tej kwestii będzie musiało zostać ukształtowane przez sądy administracyjne, chyba że ustawodawca dokonując dostosowania przepisów polskiej ustawy o VAT do wydanego orzeczenia TSUE, zdecyduje się na korzystne dla podatników uregulowanie także tej materii.