W wyroku z dnia 18 kwietnia 2018 r. (sygn. K 52/16) Trybunał Konstytucyjny potwierdził, że organy podatkowe mogą korzystać z instytucji skargi pauliańskiej uregulowanej w Kodeksie cywilnym. Jest to rodzaj powództwa sądowego zabezpieczającego wierzyciela przed krzywdzącym zachowaniem dłużnika, polegającym na przykład na wyzbywaniu się majątku w celu uniknięcia uregulowania zobowiązań. W następstwie skargi pauliańskiej określona czynność prawna dłużnika może zostać uznana za bezskuteczną wobec wierzyciela, co umożliwia dochodzenie przez niego należności ze sprzedanych składników majątku na poczet długu. Należy zaznaczyć, że bezskuteczność określonej czynności prawnej wobec wierzyciela nie jest równoznaczna z jej unieważnieniem.
Zgodnie z wyrokiem TK korzystanie przez organy podatkowe ze skargi pauliańskiej w celu zakwestionowania transakcji i darowizn dokonywanych przez podmioty posiadające zaległości podatkowe jest zgodne z Konstytucją. Zdarza się, że fiskus poprzez ten rodzaj powództwa podważa na przykład przeniesienie majątku przez jednego z małżonków na rzecz drugiego.
Podstawą do wydania komentowanego orzeczenia był wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich, według którego korzystanie z tej instytucji prawnej przez organy podatkowe jest niezgodne z Konstytucją. Rzecznik argumentował między innymi, że skarga pauliańska jest instytucją prawa cywilnego nie przewidzianą w przepisach Ordynacji podatkowej, szczegółowo opisujących zakres odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe podatnika. Ponadto, takie działania fiskusa są w szczególny sposób dotkliwe dla potencjalnych nabywców, a nie dla samych dłużników, gdyż nabywcy nie zawsze mają możliwość uzyskania informacji, że ich partner transakcyjny działa w celu pokrzywdzenia Skarbu Państwa.
Z taką argumentacją nie zgodził się jednak Trybunał, zdaniem którego Skarb Państwa ma pełne prawo do zabezpieczenia swojego interesu poprzez korzystanie z powództwa pauliańskiego, nie naruszając tym samym zasad konstytucyjnych. Co więcej, analizowany wyrok jest potwierdzeniem jednolitego stanowiska sądów w tej kwestii. Czekamy na uzasadnienie wyroku.
Zastosowanie powyższej instytucji prawnej wymaga udowodnienia, że nabywca wiedział lub mógł się dowiedzieć, iż celem dłużnika jest uniknięcie zapłaty. To znaczy, że wystarczające jest by organ podatkowy wykazał brak należytej staranności nabywcy w badaniu na przykład podatkowego zadłużenia zbywcy w chwili transakcji. Stąd powyższy wyrok podkreśla znaczenie rzetelnie sporządzonego podatkowego due diligence przy nabywaniu rzeczy lub praw w celu ograniczenia ryzyka odpowiedzialności za podatkowe zobowiązania zbywcy.
Orzeczenie jest dostępne na stronach Trybunału Konstytucyjnego
