Rzecznik na straży praw podatników

Rzecznik Praw Podatnika ma dbać o interesy podatników. Jednocześnie będzie analizował postępowania podatkowe, również te toczące się przed sądami administracyjnymi. Dostanie też sporo narzędzi prawnych i procesowych, w tym wystąpienie z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, o wydanie interpretacji ogólnej, czy zwrócenie się o wszczęcie postępowania podatkowego lub wniesienie skargi do sądu.

Projekt ustawy o Rzeczniku Praw Podatnika, który obecnie znajduje się na etapie konsultacji, wchodzi w skład pakietu ustaw zastępujących dotychczasową Ordynację podatkową, obowiązującą od 1 stycznia 1998 r. Oto kilka ważnych szczegółów, zawartych w projekcie.

Powołanie na 6 lat

Rzecznika Praw Podatnika będzie powoływał premier na wniosek ministra finansów. Kandydat będzie musiał jednak spełniać pewne kryteria ustawowe. Będzie musiał m.in.:

• posiadać co najmniej stopień naukowy doktora nauk prawnych lub ekonomicznych
• wyróżniać się wysokim poziomem wiedzy w zakresie prawa podatkowego
• posiadać odpowiednio długie doświadczenie zawodowe w praktycznym stosowaniu przepisów podatkowych.

Rzecznik będzie musiał być osobą niezależną. Jego kadencja będzie trwała 6 lat i możliwe będzie piastowanie tego stanowiska tylko przez jedną kadencję. Powołanie rzecznika na pierwszą kadencję ma nastąpić do końca marca 2020 roku.

Zadania rzecznika

Katalog zadań, które będzie musiał wykonywać rzecznik zostaną sprecyzowane w ustawie. Jej projekt zawiera 10 obszernych punktów. Są to:

1. opiniowanie projektów aktów normatywnych z zakresu prawa
2. promowanie mediacji między podatnikami a organami podatkowymi
3. współdziałanie ze stowarzyszeniami, samorządami zawodowymi, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami, organizacjami reprezentującymi podatników oraz z zagranicznymi i międzynarodowymi organami i organizacjami działającymi na rzecz ochrony praw podatnika, zajmującymi się monitoringiem jakości prawa podatkowego i kierunkami jego reform
4. prowadzenie działalności edukacyjnej i informacyjnej w zakresie prawa podatkowego
5. analiza orzecznictwa sądów administracyjnych w sprawach podatkowych oraz orzecznictwa innych sądów i trybunałów w zakresie, w jakim wpływają na rozstrzyganie spraw podatkowych
6. analiza interpretacji ogólnych oraz interpretacji indywidualnych
7. przedstawianie organom, organizacjom lub instytucjom publicznym oceny oraz wniosków zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw podatnika, wzmocnienia spójności prawa podatkowego, usunięcia zbędnych procedur czy wymogów formalnych lub usprawnienia załatwiania spraw
8. kierowanie do Rzecznika Praw Obywatelskich wniosków o wystąpienie przez Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego w kwestiach dotyczących praw podatnika
9. analiza sposobu załatwiania przez organy podatkowe skarg i wniosków składanych na zasadach przewidzianych w Ordynacji podatkowej
10. podejmowanie innych działań, o ile służą one ochronie praw podatników.

Projekt zakłada, że w najogólniejszym wymiarze rolą rzecznika będzie ograniczenie po stronie podatników niepewności obrotu i zmniejszenie ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej, w tym zwłaszcza w sektorze mikroprzedsiębiorstw, który stanowi ponad 96% polskich firm. Wymienia się także cel polegający na zmianie praktyki urzędniczej na bardziej przyjazną w stosunku do podatników.

Rzecznik z inicjatywą

Powołanie Rzecznika Praw Podatnika ma realnie wpływać na praktykę stosowania prawa podatkowego, a także sam system i tworzenie prawa. Rzecznik dostanie bogaty wachlarz możliwości, m.in. będzie mógł wystąpić do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej albo wydanie lub zmianę aktów normatywnych w sprawach podatkowych. Rzecznik będzie mógł występować o wydanie interpretacji indywidualnej dla podatnika, jeśli ten nie będzie miał takiej możliwości lub będzie to dla niego zbyt trudne, a  do ministra finansów o wydanie interpretacji ogólnej czy objaśnień podatkowych, jeśli pojawi się problem kłopotliwy w interpretacji dla większej grupy podatników.

Rzecznik uzyska też prawo wnioskowania do NSA o podjęcie uchwały w sprawie wykładni przepisów prawnych budzących wątpliwości, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie, a rozstrzygnięcie ma znaczenie dla znacznej grupy podatników lub może spowodować obniżenie liczby spraw indywidualnych w sądach. Rzecznik będzie mógł też wnioskować o wszczęcie postępowania podatkowego, wnieść skargę do sądu administracyjnego, w tym skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, wnieść skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a także uczestniczyć w postępowaniu przed organem administracji publicznej lub sądem – na prawach przysługujących prokuratorowi.

Rzecznik ma mieć również uprawnienia do reagowania w razie stwierdzenia nieprawidłowości w działaniach urzędników skarbowych w kontaktach z podatnikiem, poprzez kierowanie wniosków procesowych do odpowiednich organów, w tym ministra finansów.

Roczne sprawozdania

Każdego roku rzecznik podsumuje swoją pracę w specjalnym raporcie. Znajdą się w nim m.in. analizy orzeczeń oraz interpretacji ogólnych i indywidualnych, oraz analizy załatwiania przez organy podatkowe skarg i wniosków. Raport będzie jawny i dostępny dla wszystkich. Projektodawcy liczą na to, że raporty rzecznika będą cennym źródłem wiedzy dla sędziów, ale również administracji skarbowej, która będzie mogła je wykorzystać m.in. w celach szkoleniowych, a resort finansów w celu podjęcia odpowiednich inicjatyw ustawodawczych, aby zmienić odpowiednie regulacje.

Przepisy ustawy o Rzeczniku Praw Podatnika mają wejść w życie 1 stycznia 2020 roku.

Jak nowy urząd wpłynie na sytuację podatników?

Z wnioskiem o podjęcie czynności przez rzecznika będą mogli się zwracać podatnicy, organizacje przedsiębiorców czy też samorządy zawodowe. Instytucja Rzecznika Praw Podatników co do formalnego zasięgu i narzędzi prawnych przypomina, z zachowaniem wszelkich proporcji, Rzecznika Praw Obywatelskich. I podobnie jak w przypadku RPO, to jak zadziała w praktyce zależeć będzie w ogromnym stopniu od osoby piastującej ten urząd, od przyznanego jej budżetu i sposobu jego wydatkowania. Sam fakt powołania urzędu do ochrony praw podatników należy oczywiście ocenić pozytywnie. Niemniej jego prawne ramy muszą wypełnić się realną treścią, aby można było mówić o prawdziwej zmianie. Historia podatkowego ustawodawstwa zna wiele przypadków, jak choćby klauzula in dubio pro tributario (rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika) wprowadzona w art. 2a Ordynacji podatkowej, która w praktyce niemal w ogóle nie jest stosowana.