14 stycznia 2021 r. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku o sygn. akt II FSK 12/21 potwierdził, że przepisy o Exit Tax są niezgodne z prawem unijnym w zakresie w jakim dopuszczają opodatkowanie majątku prywatnego osób fizycznych. Jest to pierwszy wyrok sądu tej instancji po serii wyroków Wojewódzkich Sądów Administracyjnych, które dotychczas orzekały w tej materii niejednolicie.
Przedmiot rozstrzygnięcia
Sprawa będąca przedmiotem rozstrzygnięcia wyroku NSA dotyczyła przyszłej darowizny udziałów/akcji dokonanej przez matkę nieprowadzącą działalności gospodarczej na rzecz syna. W wyniku dokonania tej darowizny Polska straciłaby w całości lub części prawo do opodatkowania dochodów ze zbycia udziałów/akcji w spółkach, które stanowiłyby przedmiot darowizn.
W tak przedstawionym zdarzeniu przyszłym podatnik, we wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej, zadał pytanie czy przedmiotowa darowizna spowoduje po jego stronie powstanie obowiązku podatkowego z tytułu Exit Tax.
Organ podatkowy uznał, że w analizowanym zdarzeniu przyszłym spełnione są wszystkie ustawowe warunki do powstania obowiązku podatkowego w Exit Tax. Fiskusa nie przekonały argumenty podatnika, że polska implementacja przepisów jest szersza niż przewiduje to dyrektywa ATAD i tym samym jest niezgodna z prawem unijnym.
Innego zdania był sąd pierwszej instancji, który w wyroku z dnia 7 października 2020 r. (sygn. akt I SA/Bd 375/20), wskazał, że przepisy zawarte w Ustawie o PIT są przykładem błędnej implementacji Dyrektywy ATAD. WSA uznał, że wprawdzie Dyrektywa ATAD wyznacza jedynie ogólny, minimalny poziom ochrony przed agresywnym planowaniem podatkowym, jednakże nie oznacza to przyzwolenia na wprowadzenie przepisów nieznajdujących oparcia w regulacjach tego aktu prawnego.
Ze stanowiskiem tym zgodził się Naczelny Sąd Administracyjny. W uzasadnieniu ustnym Sąd wyjaśnił, że w przypadku osób fizycznych Exit Tax mógłby dotyczyć wyłącznie opodatkowania przekazania za granicę majątku przedsiębiorstwa. Exit tax nie powinien zatem dotyczyć majątku prywatnego podatników.
Inne krytyczne głosy
Powyższy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego nie jest jednak pierwszym krytycznym głosem wobec wprowadzonych rozwiązań legislacyjnych. Warto przypomnieć, że w sprawie tych przepisów Krajowa Izba Doradców Podatkowych skierowała do Komisji Europejskiej skargę.
We wspomnianej skardze wskazano, że ustawa implementująca narusza m.in:
- art. 1 w związku z art. 3 i art. 5 Dyrektywy ATAD przez objęcie exit tax także osób fizycznych (choć regulacje zawarte w dyrektywie ATAD wyznaczają jedynie ogólny, minimalny poziom ochrony przed agresywnym planowaniem podatkowym, nie oznacza to jednak przyzwolenia na wprowadzanie przepisów nieznajdujących oparcia w regulacjach dyrektywy);
- art. 49 TFUE w zakresie, w jakim utrudnia swojemu obywatelowi osiedlanie się w innym państwie członkowskim przez państwo członkowskie pochodzenia (por. wyrok TSUE w sprawie C-251/98);
- art. 49 TFUE w zakresie, w jakim utrudnia podatnikowi podjęcie działalności gospodarczej na terenie innego państwa członkowskiego (por. wyrok TSUE w sprawach C-269/09 oraz C-371/10) oraz,
- art. 5 TUE (tj. zasada proporcjonalności) w zakresie, w jakim Rzeczpospolita Polska arbitralnie wykorzystała posiadane kompetencje i nadużywając klauzul generalnych uzasadniła i wprowadziła ograniczenia swobód rynku wewnętrznego UE.
Jeżeli Komisja Europejska formalnie zajmie się otrzymaną skargą, jej działania będą miały na celu głównie zagwarantowanie, że przepisy danego państwa członkowskiego są w pełni zgodne z prawem UE i że są prawidłowo stosowane. Natomiast jeżeli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej potwierdzi, że doszło do naruszenia prawa UE, Polska będzie musiała podjąć działania w celu usunięcia tego naruszenia.
TSUE również po stronie podatników
Przepisy o Exit Tax obowiązujące w innych krajach członkowskich Unii Europejskiej, w zakresie jakim ten podatek dotyczył majątku osób fizycznych, również były już przedmiotem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W tych orzeczeniach uznawano, że bezwarunkowe objęcie majątku osób fizycznych Exit Tax godzi w podstawowe zasady Unii Europejskiej.
We wspomnianym orzecznictwie zwraca się przede wszystkim uwagę na wynikająca z art. 49 TFUE zasadę swobody przedsiębiorczości (z której wynika zasada swobodnego przepływu osób i kapitału). Przykładowo w wyroku TSUE z 5.10.2004 r., C-442/02, CaixaBank France przeciwko Ministère de l’Économie wskazano, że za środki ograniczające swobodne przemieszczanie się należy uznać wszelkie środki, które zakazują lub ograniczają korzystanie z tej swobody lub zmniejszają jej atrakcyjność (a więc również przepisy podatkowe). W tym wyroku za taki środek została uznana konieczność natychmiastowego poboru podatku w momencie przeniesienia przez podatnika miejsca zamieszkania.
Natomiast w wyroku TSUE z dnia 26 lutego 2019 r. C-581/17 potwierdzono również, że postanowienia w sprawie swobodnego przepływu osób należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one obowiązywaniu systemu opodatkowania państwa członkowskiego, który przewiduje pobranie w chwili tego przeniesienia podatku należnego od niezrealizowanych zysków związanych z udziałami w spółce posiadanymi przez tego obywatela, podczas gdy w przypadku zachowania miejsca zamieszkania w tym samym państwie członkowskim pobór podatku następuje dopiero w chwili zrealizowania zysków kapitałowych, czyli przy zbyciu danych udziałów.
Próby łatania ustawy rozporządzeniami
Pozytywny dla podatników wyrok NSA jest zatem kolejnym argumentem w sporze z organami podatkowymi stosującymi wprost przepisy o Exit Tax. Ustawodawca, najprawdopodobniej świadomy ryzyka związanego z możliwością przegrania przyszłych sporów przed sądami polskimi i unijnymi po raz kolejny zawiesił rozporządzeniem (w wybranych przypadkach) termin wpłaty Exit Tax o dwa lata do 31 grudnia 2023 r.. Mamy nadzieje, że ten wyrok będzie początkiem jednolitej linii orzeczniczej, która przyśpieszy zmiany legislacyjne na bardziej korzystne dla podatników.
Zobacz też:
18 stycznia 2022
14 stycznia 2022
12 stycznia 2022
