Jedną z informacji, jakie można odczytać ze sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa, są jego transakcje z podmiotami powiązanymi (w tym m.in. przychody, koszty, należności i zobowiązania). Informacja ta może być przydatna zarówno w zakresie analizy ogólnej rentowności danej spółki oraz grupy kapitałowej, jak i w zakresie analizy płynności. Jednocześnie różne regulacje w nieco inny sposób podchodzą do określenia zbioru jednostek, które powinny być uznawane za podmioty powiązane.
Transakcje z jednostkami powiązanymi co do zasady powinny być przeprowadzane na warunkach rynkowych, tj. takich, na jakich odbyłyby się, gdyby były dokonywane z podmiotami niepowiązanymi. Jednocześnie ryzyko manipulacji w tym zakresie jest w ich przypadku z natury istotnie wyższe, gdyż celem właścicieli obu podmiotów w takim przypadku niekoniecznie musi być uzyskanie najlepszych warunków z perspektywy każdej ze stron, a – przykładowo – optymalizacja podatkowa. Z tego względu ocena rentowności danej firmy może okazać się niewłaściwa.
Transakcje z podmiotami powiązanymi charakteryzują się także odpowiednio mniejszym ryzykiem, jeśli chodzi o płynność spółki. Co do zasady, istotnym wskaźnikiem ryzyka utraty płynności przedsiębiorstwa jest ujemny kapitał obrotowy netto. W praktyce jednak, jeśli znaczną część zobowiązań krótkoterminowych stanowią zobowiązania wewnątrzgrupowe, ryzyko to może być zdecydowanie niższe. Przykładowo, w ramach niektórych grup kapitałowych popularne jest finansowanie pożyczkami grupowymi, które są przedłużane na bieżąco, w momencie wygaśnięcia poprzedniej umowy. W takim przypadku, jeśli pożyczka wygasa w kolejnym roku i zobowiązanie jest ujęte jako krótkoterminowe, najprawdopodobniej kapitał obrotowy będzie ujemny, jednak poziom ryzyka utraty płynności będzie istotnie różny od sytuacji, w której na miejscu tej pożyczki byłby np. kredyt bankowy.
Jednocześnie, w zależności od przyjętej podstawy sporządzenia sprawozdania finansowego (ustawa o rachunkowości lub MSSF) zakres jednostek uwzględnionych w kategorii powiązanych będzie odpowiednio inny. Definicja jednostki powiązanej według ustawy o rachunkowości jest znacznie węższa niż w przypadku MSSF.
Jednostki powiązane według ustawy o rachunkowości
Art. 3 ust. 1 pkt. 43 określa jednostki powiązane jako dwie lub więcej jednostek wchodzących w skład grupy kapitałowej. Automatycznie zatem, ze zbioru jednostek powiązanych wyłączono osoby fizyczne. Grupą kapitałową w myśl ustawy o rachunkowości jest bowiem jednostka dominująca wraz z jednostkami zależnymi. Jednocześnie definicje jednostki dominującej (Art. 3 ust. 1. pkt. 37 ustawy) oraz jednostki zależnej (Art. 3 ust. 1. pkt. 39 ustawy) zawężają te pojęcia wyłącznie do spółek handlowych (w przypadku jednostki dominującej – także przedsiębiorstw państwowych).
Definicja jednostki dominującej określa jednocześnie, że jest to jednostka, która sprawuje kontrolę nad jednostką zależną, czyli w praktyce posiada więcej niż 50% udziałów w tej jednostce (lub posiada, w oparciu o inne podstawy, uprawnienia do kierowania polityką finansową i operacyjną tej jednostki). Oznacza to, że w przypadku, gdy jeden z udziałowców danej spółki nie spełnia tej definicji (np. posiada 45% udziałów w jednostce i nie spełnia pozostałych kryteriów Art. 3 ust. 1 pkt. 37 UoR), nie stanowi on jednostki powiązanej w myśl przepisów ustawy o rachunkowości.
Zbiór jednostek powiązanych w ramach ustawy rachunkowości jest zatem jak widać dość mocno ograniczony. Zupełnie inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku MSSF.
Jednostki powiązane według MSSF
W przypadku międzynarodowych standardów sprawozdawczości finansowej, zagadnienie podmiotów powiązanych zostało opisane głównie w MSR 24 Ujawnianie informacji na temat podmiotów powiązanych. Ujęta w tym standardzie definicja wskazuje, że jednostką powiązaną może być zarówno inna spółka jak i osoba fizyczna. Ponadto, jednostka staje się jednostką powiązaną nie tylko w przypadku sprawowania kontroli nad inną jednostką, ale także w przypadku posiadania współkontroli lub znaczącego wpływu. Jednostkami powiązanymi są także między innymi:
- jednostki będące wspólnymi przedsięwzięciami tego samego trzeciego podmiotu
- członkowie kluczowego personelu kierowniczego danej jednostki (Zarząd)
- jednostka świadcząca usługi kluczowego personelu kierowniczego na rzecz innej jednostki
Pełen katalog podmiotów powiązanych określa punkt 9 ww. standardu.
Przykłady praktyczne
Poniżej przedstawiono kilka przykładów praktycznych zastosowania obu podejść.
Przykład 1
Udziałowcami Spółki A są: osoba fizyczna posiadająca 70% udziałów oraz Spółka B (spółka z o.o.), posiadająca 30% udziałów, niespełniająca kryteriów Art. 3 ust. 1 pkt. 37 UoR.
Podejście MSSF: Wszystkie 3 podmioty są względem siebie podmiotami powiązanymi
Podejście UoR: Wszystkie 3 podmioty są względem siebie podmiotami niepowiązanymi
Przykład 2
Spółka A posiada 60% udziałów w Spółce B, która z kolei posiada 30% udziałów w Spółce C. Pozostałe 70% udziałów w Spółce C posiadają inne podmioty.
Podejście MSSF: Wszystkie 3 podmioty są względem siebie podmiotami powiązanymi
Podejście UoR: Spółka A jest jednostką powiązaną względem Spółki B i vice versa. Spółka C pozostaje podmiotem niepowiązanym względem Spółki A oraz Spółki B.
Przykład 3
Struktura grupy kapitałowej wygląda następująco:
Podejście MSSF: Dla Spółki A wszystkie podmioty na powyższym wykresie są podmiotami powiązanymi
Podejście UoR: Dla Spółki A podmiotami powiązanymi będzie:
Spółka B – jednostka dominująca niższego szczebla (spółka „matka”)
Spółka C – inna jednostka zależna w ramach grupy kapitałowej (spółka „siostra”)
Spółka D – jednostka dominująca wyższego szczebla (spółka „babka”)
Spółka E – inna jednostka zależna w ramach grupy kapitałowej
Spółka F oraz Spółka G nie będą tutaj jednostkami powiązanymi, gdyż Spółka E nie posiada nad nimi kontroli przez co nie należą one do grupy kapitałowej.
