W związku z epidemią COVID państwo uruchomiło liczne instrumenty wsparcia, wśród których wielką popularnością cieszyła się Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. (PFR). Pomimo rozliczenia udzielonej w ramach tego mechanizmu subwencji finansowej, PFR wciąż dokonuje weryfikacji prawidłowości w zakresie wypłaconego wsparcia, w tym inicjuje kontrole. Składa również pozwy o zapłatę wypłaconych środków wraz z odsetkami za zwłokę. Pierwsze wyroki zostały już wydane.
Tarcza Finansowa PFR
Przypomnijmy – pomoc udzielana w ramach Tarczy Finansowej była zróżnicowana i uzależniona w szczególności od wielkości beneficjenta, tj. jego statusu jako mikro, małego, średniego (MŚP) albo innego (tzw. dużego) przedsiębiorcy.
Dla MŚP Tarcza Finansowa polegała na udzieleniu subwencji bezzwrotnej do 75% wysokości. Pomoc dla mikroprzedsiębiorstw była uzależniona od liczby pracowników i skali spadku przychodów, a wynosiła do 324 000 złotych. Wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw zależne było od skali spadku przychodów, a pomoc mogły otrzymać przedsiębiorstwa, które zanotowały spadek obrotów o minimum 25%, zaś maksymalna wysokość pomocy dla nich wynosiło 3,5 mln złotych.
Tarcza Finansowa dla innych niż MŚP (tzw. dużych) przedsiębiorstw przewidywała bardziej różnorodne formy pomocy i dzieliła się na trzy kategorie:
- Tarcza Płynnościowa – oprocentowana (WIBOR 1R + marża) i nieumarzalna pożyczka udzielana do 31 grudnia 2020 r. do 4 lat,
- Tarcza Finansowa – oprocentowana (WIBOR 1R = marża) i umarzalna do 75% pożyczka udzielana do 31 grudnia 2020 r. do 4 lat,
- Tarcza Kapitałowa – objęcie//nabycie udziałów, akcji, warrantów subskrypcyjnych, obligacji lub pożyczek zamiennych.
Finalna wartość pomocy dla tzw. dużego przedsiębiorstwa zbyła pochodną wielu czynników.
Inne były również procedury ubiegania się o pomoc dla MŚP oraz pozostałych przedsiębiorstw.
Mając na uwadze powyższe, kwalifikacja do danej kategorii (wielkości) przedsiębiorstw miała istotne znaczenie.
Tarcza Finansowa a definicja MŚP
Niestety wielkość przedsiębiorstwa dla celów Traczy Finansowej od niemal początku budziła szereg wątpliwości, a dzisiaj stanowi przedmiot kontroli PFR oraz powód występowania przez tę instytucję z pozwami o zwrot udzielonego finansowania.
Powyższe wątpliwości wynikają w szczególności z treści opracowanego przez sam PFR regulaminu pomocy. Pierwsza wersja „Przewodnika dla mikro, małych i średnich firm po tarczy finansowej PFR” jako właściwą definicję MŚP wskazywała tę wynikającą z art. 7 ustawy Prawo przedsiębiorców. Zgodnie z powołanym przepisem ocena wielkości przedsiębiorstwa dokonywana jest wyłącznie w oparciu o kryteria (tj. wielkość zatrudnienia i obrotów lub sumy bilansowej) analizowanego przedsiębiorstwa, tzn. z pominięciem wartości kryteriów przedsiębiorstw powiązanych lub partnerskich względem analizowanego.
Treść wspomnianego przewodnika została jednak zmieniona. Z jego wersji opublikowanej 4 maja 2020 r. wynikało, że spełnienie kryteriów MŚP powinno być oceniane w oparciu kryteria ustalane zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) nr 651/2014 (Rozporządzenie GBER), w szczególności Załącznikiem I. Na jego podstawie ocena wielkości przedsiębiorstwa powinna uwzględniać kryteria tej oceny właściwe nie tylko dla analizowanego przedsiębiorstwa, lecz również dla przedsiębiorstw powiązanych oraz partnerskich względem przedsiębiorstwa ocenianego.
Natomiast dnia 13 maja 2020 r. PFR opublikował zmieniony Regulamin ubiegania się o pomoc w ramach Tarczy Finansowej, w którym wyżej wskazana definicja MŚP wprost została zastąpiona definicją wynikającą z Załącznika I do Rozporządzenia GBER.
Konsekwencje zmiany definicji MŚP
Konsekwencją zmiany statusu przedsiębiorstwa jest zmiana mechanizmu wsparcia w ramach tarczy finansowej PFR, tj. z Tarczy Finansowej przeznaczonej dla MŚP na Tarczę Finansową adresowaną do dużych przedsiębiorców. Różniły się one warunkami kwalifikującymi do wsparcia oraz maksymalną dostępną kwotą wsparcia. Inna była również procedura aplikowania o finansowanie.
Przedsiębiorcę mogą obciążyć przede wszystkim konsekwencje finansowe tej zmiany. Wsparcie oferowane przez PFR w ramach Tarczy Finansowej stanowi pomoc publiczną. Konsekwencje finansowe wynikające z nieprawidłowości w zakresie pomocy publicznej, nawet jeśli są pochodną niewłaściwego postępowania podmiotu udzielającego pomocy (np. PFR), a nie samego beneficjenta, ponosi ten beneficjent. Konsekwencje finansowe obejmują zwrot (całości) udzielonego wsparcia wraz z odsetkami za zwłokę.
Ponadto oświadczenie o wielkości przedsiębiorstwa ubiegającego się o pomoc od PFR składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej. Wszelkie nieprawidłowości dotyczące ego zagadnienia mogą zatem kreować ryzyko osobistej odpowiedzialności (karnej) osoby lub osób składających oświadczenie w imieniu przedsiębiorstwa składającego wniosek o udzielenie subwencji.
Nieprawidłowości takie mogą również skutkować co najmniej próbą pociągnięcia do odpowiedzialności karnoskarbowej osoby lub osób odpowiedzialnych za sprawy finansowe beneficjenta wsparcia (za tzw. wyłudzenie pomocy publicznej).
PFR dał…
Do dnia zmiany regulaminu ubiegania się o wsparcie w ramach Tarczy Finansowej o pomoc taką wnioskowało wiele przedsiębiorstw. Niejednokrotnie opierały się na pierwszej wersji tego regulaminu. Z kolei zastosowanie unijnej definicji MŚP, wynikającej z Rozporządzenia GBER, w praktyce mogło spowodować, że niektóre przedsiębiorstwa klasyfikowane (samodzielnie) jako MŚP w świetle ustawy Prawo przedsiębiorców stały się dużymi przedsiębiorstwami w rozumieniu Załącznika I do Rozporządzenia GBER. W praktyce dotyczy to najczęściej podmiotów należących do grup kapitałowych bądź powiązanych rodzinnie (ale nie tylko ich).
… (czy) PFR zabierze
Przedsiębiorcy, którzy uzyskali subwencję finansową dedykowaną MŚP, nie spełniając warunków unijnej definicji tej kategorii przedsiębiorstw, na podstawie pierwotnego brzmienia Regulaminu ubiegania się o udział w programie Tarczy Finansowej, byli zobligowani do zwrotu otrzymanych środków. W myśl § 11 pkt 13 tego regulaminu w przypadku, gdy Beneficjent otrzymał Subwencję Finansową na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było udzielenie Subwencji Finansowej lub wysokość Subwencji Finansowej, Beneficjent zobowiązany jest do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 Dni Roboczych od dnia otrzymania Subwencji Finansowej, zwrotu Subwencji Finansowej lub jej części na wyodrębniony rachunek techniczny Banku.
Na obowiązek zwrotu subwencji finansowej udzielonej przez PFR uwagę zwrócił również Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w swoich wyjaśnieniach z dnia 25 czerwca 2020 r. Wskazał on, że zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady (UE) 2015/1589 z dnia 13 lipca 2015 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej pomoc uznana w decyzji Komisji za niezgodną z prawem podlega zwrotowi, wraz z odsetkami od dnia jej udzielenia, a uprawnienia Komisji w zakresie windykacji pomocy podlegają 10-letniemu okresowi przedawnienia. Literalnie przepisy te dotyczą zwrotu pomocy w przypadku wydania decyzji przez Komisję Europejską, ale ustanawiają ogólną zasadę obowiązku zwrotu nienależnie przyznanej pomocy. Jeżeli pomoc w formie subwencji finansowych nie jest Komunikacie Komisji, beneficjent nie może ubiegać się o przyznanie tej pomocy. Jednakże taka przyznana pomoc podlega zwrotowi wraz z odsetkami liczonymi od dnia jej udzielenia.
Polski Fundusz Rozwoju wciąż podejmuje działania weryfikacyjne. W części przypadków PFR wystąpił już z powództwem na drogę sądową w celu odzyskania przyznanych środków w całości wraz z odsetkami.
Co robić?
Działania PFR wymagają każdorazowo indywidualnej oceny, z perspektywy zarówno merytorycznej, jak i formalnej. Możliwe jest na przykład, że roszczenie PFR przedawniło się.
Istotne są również czynności podejmowane przez beneficjenta. Mogą one przykładowo prowadzić do uznania roszczenia PFR w świetle przepisów prawa (nawet jeśli faktycznie nie jest to intencją beneficjenta). Stąd konieczne jest rozważne podejmowanie wszelkich działań.
Na gruncie merytorycznym należy pamiętać, że zmiana definicji MŚP przez PFR od dawna budzi liczne wątpliwości.
Zgodnie z pkt 16 decyzji Komisji Europejskiej akceptującej Tarczę Finansową dla MŚP, jej beneficjentami pozostają MŚP w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców (pkt 16 decyzji). Takie odesłanie może być interpretowane jako akceptacja przez Komisję Europejską definicji MŚP wynikającej z tej ustawy, a nie Załącznika I do Rozporządzenia GBER.
Jednocześnie zasadą generalną jest, że dla celów pomocy publicznej, do której należy wsparcie oferowane w ramach Tarczy Finansowej, zastosowanie znajduje definicja MŚP wynikająca z Załącznika I do Rozporządzenia GBER. Odwołanie do o tych przepisów znajduje się również w art. 12 ustawy o systemie instytucji rozwoju, na której podstawie PFR m.in. udziela pomocy przedsiębiorcom. Natomiast Załącznik I do Rozporządzenia GBER implementuje Zalecenie Komisji Europejskiej z 6 maja 2003 r. w sprawie definicji mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Wskazano w nich, że dotyczą definicji MŚP stosowanej w politykach unijnych i w Europejskim Obszarze Gospodarczym. Państwa członkowskie, Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) oraz Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI) są proszone o przestrzeganie Tytułu I Załącznika w odniesieniu do swoich programów skierowanych do MŚP. Jednocześnie na mocy art. 2 Zalecenia wskaźniki, o których mowa w art. 2 Załącznika I do Rozporządzenia GBER, należy traktować jako maksymalne. Państwa członkowskie, EBI i EFI mogą ustalić niższe limity. Przy wdrażaniu niektórych ze swoich polityk mogą one również zdecydować się na stosowanie jedynie wskaźnika zatrudnienia (z wyjątkiem obszarów, które podlegają różnym przepisom w sprawie pomocy publicznej). Poza ustanowieniem surowszych pułapów dla celów pomocy publicznej państwo nie może jednak ingerować w unijną definicję MŚP.
Ponadto ustawa Prawo przedsiębiorców nie definiuje pojęcia przedsiębiorstwa do celów konkretnie pomocy publicznej (warto wskazać również, że nie posługuje się pojęciem przedsiębiorstwa, ale przedsiębiorcy). Uzasadnienie do ustawy Prawo przedsiębiorców: Zawarte w ustawie – Prawo przedsiębiorców legalne definicje mikro-, małego i średniego przedsiębiorcy nie mają (…) normatywnego znaczenia dla sposobu rozumienia tych pojęć na potrzeby przepisów prawa Unii Europejskiej o pomocy państwa oraz na potrzeby polskich przepisów dotyczących pomocy państwa i implementujących w tym zakresie przepisy prawa UE. W zakresie prawa pomocy państwa należy stosować definicję mikro-, małego i średniego przedsiębiorcy zawartą w relewantnych przepisach prawa unijnego (uzasadnienie projektu ustawy – Prawo przedsiębiorców, Druk sejmowy VIII kadencji, Nr 2051, s. 24–25).
Finalnie Komunikat Komisji Europejskiej z 20 marca 2020 r. – Tymczasowe Ramy Pomocy Państwa, który stanowi podstawę dla udzielania Tarczy Finansowej, nie uzależnia pomocy udzielonej na podstawie sekcji 3.1 (do której należy wsparcie PFR) od wielkości przedsiębiorstwa. Można to interpretować jako akceptację Komisji Europejskiej dla na objęcia Tarczą Finansową dedykowaną MŚP również innych kategorii (innych niż MŚP) przedsiębiorstwa, tym bardziej, skoro PFR w odsyłał do polskiej definicji MŚP.
