Wykorzystywanie fundacji rodzinnej w aspekcie potencjalnych korzyści podatkowych wzbudza w ostatnim czasie istotne zainteresowanie ze strony organów skarbowych. Od 22 maja 2023 roku, czyli momentu, od którego w Polsce istnieje możliwość zakładania fundacji rodzinnych, Szef Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) wydał już kilka postanowień o odmowie wydania opinii zabezpieczających w sprawach dotyczących fundacji rodzinnych. Trzeba jednak podkreślić, że sama instytucja fundacji rodzinnej nie jest automatycznie kwalifikowana przez organy podatkowe jako forma niedozwolonej optymalizacji podatkowej. Istotnym kryterium oceny pozostaje faktyczny cel jej ustanowienia oraz rzeczywiste intencje fundatorów, w szczególności zapewnienie sukcesji majątku rodzinnego.
Charakterystyka przypadków odmowy wydania opinii zabezpieczających
W lutym 2025 r. opublikowano trzy odmowy wydania opinii zabezpieczających z: 16 grudnia 2024 r. (sygn. DKP1.8082.3.2024), 18 grudnia 2024 r. (sygn. DKP1.8082.4.2024) oraz 19 grudnia 2024 r. (sygn. DKP1.8082.7.2023). We wszystkich analizowanych przypadkach wnioskodawcy planowali podobny schemat działania, polegający na wniesieniu przez fundatorów do fundacji rodzinnej udziałów czy ogółu praw i obowiązków w spółkach handlowych, następczej sprzedaży tych aktywów niezależnemu inwestorowi, a finalnie dystrybucji uzyskanych środków do beneficjentów fundacji, zgodnie z postanowieniami statutu.
Szef KAS w wydanych odmowach stwierdził, że w jego ocenie zasadniczym celem przedmiotowych działań było uzyskanie korzyści fiskalnej, a fundacja rodzinna miała pełnić wyłącznie funkcję „wehikułu” – pośrednika umożliwiającego uzyskanie korzystnego opodatkowania transakcji sprzedaży praw udziałowych. Organ podatkowy zwrócił szczególną uwagę na brak uzasadnienia ekonomicznego lub gospodarczego dla działania opisywanego przez wnioskodawców, a także brak konkretnej strategii reinwestowania pozyskanych środków oraz realizacji działalności określonej w przepisach ustawy o fundacji rodzinnej.
Kryteria stosowane przez KAS przy ocenie wniosków o opinie zabezpieczające
W świetle dotychczasowej praktyki KAS można zauważyć, że pozytywne opinie zabezpieczające były wydawane w sytuacjach, w których organ podatkowy uznawał, że fundacja rodzinna nie stanowi instrumentu wykorzystywanego w sposób sztuczny, lecz faktycznie realizuje cele sukcesyjne i służy zabezpieczeniu majątku dla przyszłych pokoleń w obrębie jednej rodziny, zgodnie z ratio legis ustawodawcy. Fundamentalne znaczenie ma okoliczność, aby ewentualna korzyść podatkowa stanowiła wyłącznie efekt wtórny działania fundatorów, a nie główny motyw utworzenia fundacji rodzinnej.
Warto podkreślić, że w obrocie prawnym funkcjonują pozytywne opinie zabezpieczające dotyczące fundacji rodzinnych (tj. z 21 grudnia 2023 r., sygn. DKP3.8082.5.2023; z 12 lutego 2024 r., sygn. DKP3.8082.8.2023; z 13 września 2024 r., sygn. DKP2.8082.2.2024). Szef KAS, przeprowadzając analizę wniosków o wydanie opinii zabezpieczających w kontekście fundacji rodzinnych, dokonuje szczegółowej weryfikacji szeregu istotnych przesłanek determinujących możliwość zastosowania art. 119a Ordynacji podatkowej.
Szef KAS w swoich rozstrzygnięciach wskazywał, że zbycie mienia przez fundację rodzinną jest prawnie dopuszczalne (i podatkowo korzystne), jednakże musi posiadać uzasadnienie inne niż wyłącznie osiągnięcie korzyści podatkowej. Na kompleksową ocenę tej kwestii wpływają w szczególności takie czynniki jak:
- podjęcie decyzji o zbyciu aktywów dopiero po ich wniesieniu do fundacji rodzinnej, a nie przed implementacją przepisów o fundacji rodzinnej;
- przeprowadzenie transakcji w warunkach rynkowych, bez sztucznych konstrukcji sugerujących nadużycie instytucji fundacji;
- faktyczna realizacja celu sukcesji międzypokoleniowej, a nie wyłącznie schematu optymalizacyjnego;
- reinwestowanie przez fundację środków pozyskanych ze sprzedaży w aktywa służące długoterminowym celom statutowym;
- posiadanie przez fundację precyzyjnie określonych celów związanych z zarządzaniem majątkiem w perspektywie wielopokoleniowej;
- uwzględnienie szczególnych okoliczności osobistych, takich jak niepełnosprawność beneficjentów czy ochrona interesów osób małoletnich;
- uregulowanie w statucie fundacji konkretnych zasad wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów.
Perspektywy rozwoju fundacji rodzinnej
Pomimo ostatnio opublikowanych odmów wydania opinii zabezpieczających, zainteresowanie fundacjami rodzinnymi utrzymuje się na wysokim poziomie. Trzeba jednak pamiętać, że fundacja rodzinna z założenia ustawodawców nie miała nigdy pełnić funkcji wehikułu optymalizacyjnego, wykorzystywanego do uzyskiwania korzyści podatkowych, co z resztą znajduje potwierdzenie w ostatnio opublikowanych odmowach wydania opinii zabezpieczających.
Warto zaakcentować, że odmowy wydania opinii zabezpieczających nie oznaczają jednak, iż organy podatkowe kwestionują samą instytucję fundacji rodzinnej jako taką. Świadczą one raczej o tym, że administracja skarbowa dysponuje już obecnie efektywnymi narzędziami do eliminowania potencjalnych nadużyć przy wykorzystaniu fundacji rodzinnej i dba o to, aby podatnicy nie postrzegali tej instytucji w sposób niezgodny z jej pierwotnym celem i istotą.
Dla podatników planujących powołanie fundacji rodzinnej powinno pozostawać ważne, aby cel jej ustanowienia, a następnie funkcjonowania był zgodny z art. 2 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, tj. Aby służyła ona gromadzeniu majątku, jego pomnażaniu oraz spełnianiu świadczeń na rzecz beneficjentów. Istotne jest, aby fundatorzy byli w stanie wykazać, że za utworzeniem fundacji rodzinnej stoją obiektywne przesłanki ekonomiczne i rodzinne, a nie wyłącznie dążenie do uzyskania korzyści podatkowych.
Pomimo pewnych wątpliwości interpretacyjnych, fundacja rodzinna pozostaje atrakcyjnym rozwiązaniem dla wielu rodzin przedsiębiorców poszukujących efektywnego mechanizmu planowania sprawnej sukcesji i ochrony zgromadzonego w rodzinie majątku.
