Pomoc publiczna powinna motywować przedsiębiorstwo do prowadzenia działalności realizującej cele polityki publicznej. Udzielenie takiej pomocy wymaga spełnienia określonych warunków. Jednym z warunków, które mogą się pojawić, jest zakaz udzielania pomocy państwa przedsiębiorstwom znajdującym się w trudnej sytuacji.
Podstawy warunku niepozostawania w trudnej sytuacji
Przedsiębiorstwo znajdujące się w trudnej sytuacji nie jest uznawane za właściwe narzędzie realizacji celów polityki publicznej (por. wprowadzenie do Komunikatu Komisji – Wytycznych dotyczących pomocy państwa na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw niefinansowych znajdujących się w trudnej sytuacji (2014/C 249/01) (Wytyczne)), a jego sztuczne utrzymywanie na rynku prowadziłoby do istotnego zakłócenia konkurencji, a tym samym naruszenia zasad unijnego wspólnego rynku. Stąd w aktach normatywnych regulujących pomoc publiczną wyłączono takie wsparcie dla przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji.
Warunek niepozostawania w trudnej sytuacji wprowadzono w większości aktów, odnoszących się do różnych rodzajów pomocy publicznej, w tym w:
- Rozporządzeniu Komisji (UE) NR 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającym niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz.U.UE.L.2014.187.1) (rozporządzenie 651/2014),
- Komunikacie Komisji – Wytycznych w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią w latach 2014-2020 (Dz.U. C 200 z 28.6.2014),
- Komunikacie Komisji – Wytycznych w sprawie pomocy regionalnej na lata 2014–2020 ((2013/C 209/01),
- Komunikacie Komisji – Zasadach ramowych dotyczących pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną (Dz.U. C 198 z 27.6.2014),
- Rozporządzeniu Komisji (UE) Nr 360/2012 z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis przyznawanej przedsiębiorstwom wykonującym usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym (Dz.U. L 114 z 26.4.2012).
Jednocześnie rozważana przesłanka nie dotyczy np. klasycznej pomocy de minimis, czy rekompensaty z tytułu świadczenia usług w ogólnym interesie gospodarczym.
Przy czym w związku z pandemią COVID-19, na mocy art. 2 pkt 1 ppkt 2 rozporządzenia nr 972/2020 z dnia 2 lipca 2020 r. art. 1 ust. 4 lit c) rozporządzenie 651/2014 uzyskało brzmienie, zgodnie z którym rozporządzenie to stosuje się jednak na zasadzie odstępstwa do przedsiębiorstw, które nie znajdowały się w trudnej sytuacji w dniu 31 grudnia 2019 r., lecz znalazły się w takiej sytuacji w okresie od dnia 1 stycznia 2020 r. do dnia 30 czerwca 2021 r.
Ponadto zakaz udzielania pomocy przedsiębiorcom znajdującym się w trudnej sytuacji obowiązuje również na gruncie przepisów innych niż dotyczące prawa pomocy publicznej. Przykładowo, zgodnie z art 3 ust. 3 lit. d rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1301/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i przepisów szczególnych dotyczących celu „Inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia” oraz w sprawie uchylenia rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 nie wspiera przedsiębiorstw w trudnej sytuacji w rozumieniu unijnych przepisów dotyczących pomocy państwa. Tym samym nie jest dopuszczalne wspieranie danej operacji środkami EFRR także, gdy pomoc nie stanowiłaby pomocy publicznej.
Co oznacza trudna sytuacja?
Definicja przedsiębiorstwa znajdującego się w trudnej została wskazana wprost m. in. w Wytycznych, czy w rozporządzeniu 651/2014. Inne akty prawne zasadniczo odsyłają w tej kwestii do jednej z wymienionych regulacji.
W oparciu o definicję zawartą w rozporządzeniu 651/2014:
Przedsiębiorstwo znajdujące się w trudnej sytuacji oznacza przedsiębiorstwo, wobec którego zachodzi co najmniej jedna z poniższych okoliczności:
a) w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (innej niż MŚP, które istnieje od mniej niż trzech lat lub, do celów kwalifikowalności pomocy na finansowanie ryzyka, MŚP w okresie siedmiu lat od daty pierwszej sprzedaży komercyjnej, które kwalifikuje się do inwestycji w zakresie finansowania ryzyka w następstwie przeprowadzenia procedury due diligence przez wybranego pośrednika finansowego), w przypadku gdy ponad połowa jej subskrybowanego kapitału zakładowego została utracona w efekcie zakumulowanych strat. Taka sytuacja ma miejsce, gdy w wyniku odliczenia od rezerw (i wszystkich innych elementów uznawanych za część środków własnych przedsiębiorstwa) zakumulowanych strat powstaje ujemna skumulowana kwota, która przekracza połowę subskrybowanego kapitału zakładowego. Do celów niniejszego przepisu „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością” odnosi się w szczególności do rodzajów jednostek podanych w załączniku I do dyrektywy 2013/34/UE ( 4 ), a „kapitał zakładowy” obejmuje, w stosownych przypadkach, wszelkie premie emisyjne;
b) w przypadku spółki, w której co najmniej niektórzy członkowie ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za jej zadłużenie (innej niż MŚP, które istnieje od mniej niż trzech lat lub, do celów kwalifikowalności pomocy na finansowanie ryzyka, MŚP w okresie siedmiu lat od daty pierwszej sprzedaży komercyjnej, które kwalifikuje się do inwestycji w zakresie finansowania ryzyka w następstwie przeprowadzenia procedury due diligence przez wybranego pośrednika finansowego), w przypadku gdy ponad połowa jej kapitału wykazanego w sprawozdaniach finansowych tej spółki została utracona w efekcie zakumulowanych strat. Do celów niniejszego przepisu „spółka, w której co najmniej niektórzy członkowie ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za jej zadłużenie” odnosi się w szczególności do rodzajów jednostek wymienionych w załączniku II do dyrektywy 2013/34/UE;
c) w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo podlega zbiorowemu postępowaniu w związku z niewypłacalnością lub spełnia kryteria na mocy obowiązującego prawa krajowego, by zostać objętym zbiorowym podstępowaniem w związku z niewypłacalnością na wniosek jej wierzycieli;
d) w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo otrzymało pomoc na ratowanie i nie spłaciło do tej pory pożyczki ani nie zakończyło umowy o gwarancję lub otrzymało pomoc na restrukturyzację i nadal podlega planowi restrukturyzacyjnemu;
e) w przypadku przedsiębiorstwa, które nie jest MŚP, jeśli w ciągu ostatnich dwóch lat:
- stosunek księgowej wartości kapitału obcego do kapitału własnego tego przedsiębiorstwa przekracza 7,5 oraz
- wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem EBITDA tego przedsiębiorstwa wynosi poniżej 1,0.
Moment, na który dokonywana jest ocena
Powołane regulacje nie precyzują momentu, na który należy ocenić spełnienie przesłanek trudnej sytuacji.
Uwzględniając stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wynikające z wyroku z dnia 6 lipca 2017 r. w sprawie C -245/16, weryfikacja trudnej sytuacji winna być dokonywana na dzień, w którym beneficjent uzyskał prawo do otrzymania pomocy na podstawie obowiązującej regulacji krajowej.
Jednocześnie – na gruncie rozporządzenia 651/2014 – data przyznania pomocy oznacza dzień, w którym beneficjent nabył prawo otrzymania pomocy zgodnie z obowiązującym krajowym systemem prawnym (art. 2 pkt.28 rozporządzenia 651/2014).
Najczęściej prawo do uzyskania pomocy nabywane jest w dniu złożenia wniosku o jej udzielenie. Nie jest to jednak zasada uniwersalna.
Dane do oceny
Kryteria weryfikacji trudnej sytuacji są odnoszone do przedsiębiorstwa. Dla celów pomocy publicznej przedsiębiorstwo obejmuje przy tym podmioty powiązane i partnerskie (zgodnie z właściwymi zasadami, o których pisaliśmy tutaj).
Warunek niepozostawania w trudnej sytuacji może stanowić istotną przeszkodę w uzyskaniu pomocy publicznej, jeżeli zasady jej przyznawania taki warunek przewidują. W przypadku oceny, iż warunek ten nie jest spełniony, dokonanej na etapie weryfikacji wniosku o pomoc, taka pomoc nie może zostać udzielona. Jeżeli natomiast brak spełnienia wspomnianego warunku zostanie zidentyfikowany na etapie późniejszym, jako nieprawidłowość może stanowić podstawę zwrotu pomocy udzielonej (wraz z odsetkami za zwłokę liczonymi jak dla zaległości podatkowych).
Rozważany warunek może dotyczyć w szczególności przedsiębiorstw, które:
- notują straty netto, np. wskutek ponoszonych wysokich kosztów;
- mają niski kapitał zakładowy (np. w minimalnej ustawowej wysokości).
Działania zaradcze
Przygotowując się do złożenia wniosku o pomoc publiczną, warto zabezpieczyć odpowiednią strukturę finansowania podmiotu, np. poprzez podwyższenia kapitału zakładowego. Katalog możliwych w danym przypadku działań jest uzależniony m. in. od zasobów przedsiębiorstwa, jej wspólników, czy postanowień umowy spółki. Kwestia ta wymaga każdorazowo indywidualnej analizy.
