Korzystny finał sporu podatkowego
19 marca 2025 r. zapadł istotny dla przedsiębiorców energetycznych wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (sygn. I FSK 477/24), który jednoznacznie rozstrzygnął, że rekompensaty otrzymywane przez firmy energetyczne i gazowe przed 1 lipca 2024 r. z tytułu stosowania cen maksymalnych nie podlegają opodatkowaniu VAT. Tym samym NSA potwierdził wcześniejsze stanowisko Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie i oddalił skargę kasacyjną Dyrektora KIS.
Wyrok ten kończy trwający spór o to, czy środki wypłacane przedsiębiorstwom energetycznym jako forma rekompensaty za realizację obowiązków nałożonych ustawą mogą być traktowane jako dotacje mające wpływ na cenę energii – a więc podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. To przełomowa decyzja, która kończy długi spór interpretacyjny między przedsiębiorstwami energetycznymi a organami podatkowymi.
Tło sprawy – cena maksymalna a VAT
Spór koncentrował się wokół interpretacji art. 29a ust. 1 ustawy o VAT w kontekście rekompensat przyznawanych przedsiębiorstwom energetycznym. U podstaw sporu leżały przepisy tzw. ustawy o cenach maksymalnych, która nałożyła na te przedsiębiorstwa obowiązek sprzedaży energii elektrycznej dla wybranych grup odbiorców po cenie nie wyższej niż ustalona odgórnie cena maksymalna. W zamian firmy mogły ubiegać się o rekompensaty wypłacane ze specjalnego funduszu. Ustawa ta, uchwalona pod koniec października 2022 r. miała na celu zminimalizowanie podwyżek cen energii oraz zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Polaków w obliczu niesprzyjających dla Polski okoliczności, które wystąpiły w 2022 roku, przede wszystkim wojny w Ukrainie i jej konsekwencji.
Jedna ze spółek z branży energetycznej zwróciła się do Dyrektora KIS o potwierdzenie, że otrzymywane rekompensaty nie powinny być wliczane do podstawy opodatkowania VAT. Spółka argumentowała, że rekompensaty nie mają wpływu na kształtowanie ceny energii (która wynika bezpośrednio z ustawy), są przyznawane post factum i dotyczą ogólnego wolumenu sprzedaży, a nie konkretnych dostaw.
Organ interpretacyjny uznał jednak, że rekompensaty stanowią dopłatę bezpośrednio powiązaną z ceną dostarczanej energii i w konsekwencji powinny być opodatkowane. Zdaniem fiskusa, wypłacana kwota ma charakter świadczenia wzajemnego i związek z konkretną dostawą – sprzedażą energii – co obliguje do jej uwzględnienia w podstawie opodatkowania.
Decyzja WSA – początek przełomu
W listopadzie 2023 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie nie zgodził się z powyższym podejściem organu podatkowego. Sąd uznał, że brak jest wystarczającego związku pomiędzy rekompensatą a ceną dostarczanej energii. Kluczowe było to, że cena maksymalna została narzucona ustawowo, a jej stosowanie nie było uzależnione od uzyskania dofinansowania. Rekompensata była więc instrumentem wyrównawczym, a nie mechanizmem cenotwórczym.
Sąd wskazał również, że przepis art. 10 ust. 2 ustawy o cenach maksymalnych wprost wyłącza rekompensaty z podstawy opodatkowania VAT, co czyni je neutralnymi podatkowo.
Wyrok NSA – jasna i korzystna konkluzja
NSA, rozpatrując skargę kasacyjną organu, podzielił stanowisko sądu pierwszej instancji i spółki. W ocenie sądu, przedstawionej na razie jedynie w ustnym uzasadnieniu, aby rekompensata mogła zostać uznana za dopłatę mającą wpływ na cenę dostawy (a więc opodatkowaną VAT), związek ten musi być bezpośredni i jednoznaczny. W analizowanej sprawie związek taki nie zachodził.
Sąd podkreślił, że przepisy ustaw szczególnych, w szczególności przepisy ustawy o cenach maksymalnych – zarówno w odniesieniu do energii elektrycznej, jak i gazu – wyraźnie wyłączają rekompensaty z podstawy opodatkowania. Przepisy te mają charakter powszechnie obowiązujący i nie można ich pomijać, powołując się na rzekomą „autonomię prawa podatkowego”. NSA uznał, że powoływanie się przez organ na art. 3 Ordynacji podatkowej i art. 4 ustawy o VAT jako podstawy do niestosowania przepisów ustaw szczególnych jest nieprawidłowe.
NSA stanowczo odrzucił też argumentację opartą na wykładni prowspólnotowej, która miałaby prowadzić do opodatkowania tych świadczeń mimo wyraźnego brzmienia krajowych przepisów. Sąd wskazał, że taka interpretacja byłaby nie tylko contra legem, ale też naruszałaby zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego prawa.
Znaczenie orzeczenia dla branży
Orzeczenie NSA z 19 marca 2025 r. to istotny precedens dla szerokiego grona przedsiębiorstw z sektora energetycznego i gazowego. W szczególności dotyczy podmiotów, które przed 1 lipca 2024 r. otrzymały rekompensaty i stanęły przed dylematem, czy powinny doliczyć je do podstawy opodatkowania VAT.
Wyrok ten jednoznacznie wskazuje, że w świetle obowiązujących przepisów (przed lipcem 2024 r.) rekompensaty te były neutralne podatkowo. Co więcej, stanowi on silną podstawę do wnioskowania o stwierdzenie nadpłaty w przypadku, gdy przedsiębiorca opodatkował rekompensaty „na wszelki wypadek”, obawiając się negatywnych konsekwencji podatkowych.
Podsumowanie
Wyrok NSA to przykład rozsądnego podejścia do interpretacji przepisów prawa podatkowego. Potwierdza on zasadę, że przepisy szczególne wyłączające określone świadczenia z opodatkowania VAT mają pierwszeństwo przed ogólnymi zasadami opodatkowania, jeśli jednoznacznie odnoszą się do konkretnej materii podatkowej. Potwierdza tym samym, że przedsiębiorcy nie mogą być karani za stosowanie się do obowiązującego prawa, a organy podatkowe nie mają prawa tworzyć obowiązków podatkowych wbrew literalnemu brzmieniu ustaw.
Dla firm energetycznych to nie tylko potwierdzenie słuszności ich stanowiska, ale też realna szansa na poprawę wyników finansowych – poprzez odzyskanie nadpłaconego podatku i pewność co do rozliczeń w trudnym okresie regulacyjnym.
