Ceny energii elektrycznej nie spadają, znacząco wpływając na koszty prowadzonej działalności gospodarczej. W celu złagodzenia skutków wysokich cen energii uchwalono ustawę z dnia 27 października 2022 r. o środkach nadzwyczajnych mających na celu ograniczenie wysokości cen energii elektrycznej oraz wsparciu niektórych odbiorców w 2023 roku, którą następnie znowelizowano (Ustawa).
Wprowadzone środki mają służyć końcowym odbiorcom energii elektrycznej, w tym małym i średnim przedsiębiorstwom. Jednocześnie kwalifikujące się do wsparcia wynikającego z Ustawy przedsiębiorstwa nie mogły ubiegać się o pomoc w ramach rządowego programu pn. Pomoc dla sektorów energochłonnych związana z nagłymi wzrostami cen gazu i energii elektrycznej w 2022 r. (z wyjątkiem pomocy dot. cen gazu). Dla przedsiębiorstw zainteresowanych wspomnianym wsparciem kluczowa jest zatem ocena własnej wielkości. Zagadnienie to nastręcza jednak problemów wobec niejasnych definicji i niejednolitego podejścia organów. Dodatkowo oświadczenie o wielkości przedsiębiorstwa składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej, co może oznaczać bezpośrednie skutki dla osób składających takie oświadczenie.
Ustawa o cenach energii elektrycznej w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2023 r.
Ustawa o cenach energii r została uchwalona w wykonaniu rozporządzenia Rady (UE) 2022/1854 z dnia 6 października 2022 r. w sprawie interwencji w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii. Ustawa przewiduje m.in. obowiązek stosowania tzw. ceny maksymalnej w rozliczeniach z odbiorcami uprawnionymi.
W myśl Ustawy podmiotami uprawnionymi są m.in. mikroprzedsiębiorcy, mali przedsiębiorcy oraz średni przedsiębiorcy (MŚP), spełniający dodatkowe warunki.
Ustawa w brzmieniu obowiązującym do końca 2023 r. wskazywała, że właściwą dla jej przedmiotu definicję MŚP zawiera ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Prawo przedsiębiorców).
Zgodnie z art. 7 ust. 1 Prawa przedsiębiorców mikro-, małych i średnich przedsiębiorców definiuje się w poniższy sposób:
- Mikroprzedsiębiorca oznacza przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:
- zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz
- osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro.
- Mały przedsiębiorca oznacza przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:
- zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz
- osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 10 milionów euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 10 milionów euro
i nie jest mikroprzedsiębiorcą.
- Średni przedsiębiorca oznacza przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:
- zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz
- osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 50 milionów euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 milionów euro
i nie jest mikroprzedsiębiorcą ani małym przedsiębiorcą.
Rozporządzenia Rady (UE) 2022/1854 w sprawie interwencji w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii
Ustawa o cenach energii elektrycznej służy stosowaniu rozporządzenia Rady (UE) 2022/1854 z dnia 6 października 2022 r. w sprawie interwencji w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii (Rozporządzenie).
Tymczasem Rozporządzenie literalnie wskazuje na definicję MŚP zawartą w Załączniku I do Zaleceń Komisji z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie definicji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (Zalecenia). Jednocześnie Rozporządzenie obowiązuje bezpośrednio (nie jest wymagana implementacja przez prawo krajowe) – podobnie zresztą jak rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu, zawierające definicję MŚP (do której wielokrotnie odwołują się inne przepisy o pomocy publicznej) bazującą zasadniczo na zaleceniach Komisji.
Nie można również pominąć, że w uzasadnieniu do projektu ustawy Prawo przedsiębiorców wprost wskazano, że zawarte w nim definicje legalne MŚP nie mają normatywnego znaczenia dla stosowania do pomocy państwa (druk sejmowy 2051 – Rządowy projekt ustawy Prawo przedsiębiorców, Archiwum Sejmu RP VIII Kadencji, s. 24-25).
Definicja MŚP zawarta w Załączniku I do Zaleceń wydaje się analogiczna do definicji MŚP zawartej w Prawie przedsiębiorców (do której literalnie odsyła Ustawa). W szczególności opiera się na tych samych wskaźnikach zatrudnienia i finansowych. Jednakże dla celów Załącznika I do Zaleceń wielkość przedsiębiorstwa ustala się, uwzględniając wszystkie możliwe powiązania z innymi podmiotami (w rozumieniu tego załącznika). Tym samym definicja MŚP zawarta w Zaleceniach jest zasadniczo węższa niż w Prawie przedsiębiorców, co może istotnie wpłynąć na ustalenie grona podmiotów uprawnionych do korzystania z preferencji regulowanych ustawą o cenach energii.
Na potrzeby ustalenia ww. powiązań w myśl Załącznika I wyróżnia się cztery kategorie przedsiębiorstw, których dane brane są uwzględniane przy obliczaniu liczby personelu i wskaźników finansowych:
- przedsiębiorstwa niezależne,
- przedsiębiorstwa partnerskie,
- przedsiębiorstwa powiązane,
- podmioty publiczne.
Dane do obliczania kryterium zatrudnienia oraz kryteriów finansowych są ustalane wyłącznie na podstawie własnych ksiąg rachunkowych przedsiębiorstwa tylko wtedy, gdy jest ono przedsiębiorstwem niezależnym. Jeżeli przedsiębiorstwo nie jest niezależne, aby obliczyć pułapy pozwalające określić jego status jako MŚP, do danych badanego przedsiębiorstwa trzeba dodać dane przedsiębiorstw powiązanych (100%) i dane przedsiębiorstw partnerskich (obliczone proporcjonalnie do procentowego udziału w kapitale lub prawach głosu, zależnie od tego, która z tych wartości jest większa). Jednocześnie Załącznik I zawiera (skomplikowane) definicje przedsiębiorstw powiązanych i partnerskich, a także przedsiębiorstw niezależnych i podmiotów publicznych.
Niezależnie od brzmienia Załącznika I do Zaleceń Komisja Europejska i państwa członkowskie zmierzają do stosowania funkcjonalnej wykładni pojęcia MŚP, która uwzględnia szeroko rozumiane powiązania gospodarcze i osobowe pomiędzy przedsiębiorstwami. W takim przypadku dla ustalenia statusu przedsiębiorstwa jako MŚP niekoniecznie wystarczy spełnienie warunków wynikających z literalnego brzmienia Załącznika I.
Niewątpliwie zastosowanie definicji MŚP określonej w Załączniku I zwiększa ryzyko kwalifikacji przedsiębiorstwa jako innego niż MŚP. Jednocześnie związane jest z koniecznością przeprowadzenia szczegółowego badania wielkości przedsiębiorstwa.
Ustawa o cenach energii elektrycznej w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2024 r.
Na mocy ustawy z 23 maja 2024 r. o bonie energetycznym oraz o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia cen energii elektrycznej, gazu ziemnego i ciepła systemowego z uprawnień do cen maksymalnych energii mogą nadal korzystać m. in. MŚP. Jednakże kategoria MŚP została zdefiniowana w inny niż dotychczas sposób, tj. zamiast odwołania do Prawa przedsiębiorców ustawodawca zdefiniowała przedsiębiorcę będącego mikroprzedsiębiorstwem, małym przedsiębiorstwem albo średnim przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 2 Załącznika I (wskazanego powyżej).
Zastosowana technika legislacyjna nie rozwiewa jednak wszystkich wątpliwości interpretacyjnych. Definicja MŚP została bowiem skonstruowana poprzez odesłanie do art. 2 Załącznika I, ale nie Załącznika I w całości.
Przypomnijmy, że powołany art. 2 Załącznika stanowi, jak następuje:
Do kategorii mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw („MŚP”) należą przedsiębiorstwa, które zatrudniają mniej niż 250 pracowników i których roczny obrót nie przekracza 50 milionów EUR lub roczna suma bilansowa nie przekracza 43 milionów EUR.
W kategorii MŚP małe przedsiębiorstwo definiuje się jako przedsiębiorstwo, które zatrudnia mniej niż 50 pracowników i którego roczny obrót lub roczna suma bilansowa nie przekracza 10 milionów EUR.
W kategorii MŚP mikroprzedsiębiorstwo definiuje się jako przedsiębiorstwo, które zatrudnia mniej niż 10 pracowników i którego roczny obrót lub roczna suma bilansowa nie przekracza 2 milionów EUR.
Jednocześnie przytoczony art. 2 Załącznika I nie wskazuje rodzajów przedsiębiorstw branych pod uwagę przy obliczaniu liczby personelu i kwot finansowych – te zostały wskazane w art. 3 Załącznika I. W ten sposób żywa pozostaje dyskusja nt. faktycznego zakresu kategorii podmiotów uprawnionych w rozumieniu Ustawy.
Program Pomoc dla sektorów energochłonnych związana z nagłymi wzrostami cen gazu i energii elektrycznej
Ustawa nie stanowi jedynego źródła wsparcia dla przedsiębiorstw w związku z cenami energii. Źródłem takiej pomocy jest m. in. rządowy program pn. Pomoc dla sektorów energochłonnych związana z nagłymi wzrostami cen gazu i energii elektrycznej w 2022 r. oraz analogiczny program obowiązujący w 2023 r. – realizujące postanowienia ustawy z dnia 29 września 2022 r. o zasadach realizacji programów wsparcia przedsiębiorców w związku z sytuacją na rynku energii w latach 2022–2024.
Zgodnie z postanowieniami Programu (właściwego dla roku 2022 i 2023), o pomoc może ubiegać się przedsiębiorca w rozumieniu Prawa przedsiębiorców, spełniający określone kryteria. Co istotne w kontekście rozważanego zagadnienia wielkości przedsiębiorstwa, przedsiębiorcy uprawnieni w okresie kwalifikowalnym do zakupu energii elektrycznej po ustalonej cenie maksymalnej na podstawie Ustawy mogą wnioskować o pomoc w ramach Programu jedynie z tytułu kosztów zakupu gazu ziemnego. Innymi słowy, przedsiębiorstwa uprawnione do preferencji wynikających z Ustawy nie mogą korzystać z Programu (z zastrzeżeniem wsparcia dot. kosztów zakupu gazu ziemnego). Stąd ustalenie ich wielkości dla celów Ustawy ma znaczenie również dla możliwości ubiegania się przez nich o wsparcie w ramach programu (o ile spełnią pozostałe warunki).
Praktyczne podejście do oceny wielkości przedsiębiorstwa przez organy
Ustalenie wielkości przedsiębiorstwa jest kluczowe, aby przedsiębiorstwo mogło skorzystać ze wsparcia w związku ze wzrostem cen energii – na podstawie Ustawy albo Programu.
Niestety, jak wskazano powyżej, po pierwsze, definicje legalne MŚP nie są ścisłe. Po drugie, definicje krajowe nie są spójne z definicjami unijnymi. Po trzecie, brakuje jednolitego i wspólnego stanowiska organów. W szczególności w praktyce zdarza się, że podmioty, które oświadczyły, że dla celów Ustawy nie są MŚP i w związku z tym ubiegały się i uzyskały wsparcie w ramach Programu, są wzywane do zwrotu uzyskanej pomocy (wraz z odsetkami) w związku z ustaleniem błędnej kwalifikacji do kategorii podmiotów innych niż MŚP. Jednocześnie – chociażby z uwagi na upływ terminów na złożenie stosownych oświadczeń – nie mogą skorzystać z cen maksymalnych na podstawie Ustawy (przynajmniej za maksymalny okres).
Niezależnie od powyższego osoby składające oświadczenia o wielkości przedsiębiorstwa mogą być pociągnięte do odpowiedzialności karnej za poświadczenie nieprawdy.
Ponadto osoby odpowiedzialne za sprawy finansowe mogą podlegać odpowiedzialności karnoskarbowej za naruszenie przepisów o dotacji i subwencji (tzw. wyłudzenie pomocy publicznej).
Wobec powyższego niejednokrotnie przedsiębiorstwa i określone stojące za nimi osoby fizyczne stają w obliczu obrony przed podnoszonymi przeciwko nim zarzutami. Mogą zostać one odparte przynajmniej w części przypadków, jakkolwiek niezbędna jest szczegółowa analiza każdej sytuacji, i to przez eksperta w dziedzinie konkretnie prawa pomocy publicznej.
Co wydarzy się w 2025 roku?
Na stronie internetowej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (KPRM) pojawiła się zapowiedź projektu ustawy o zmianie ustawy o środkach nadzwyczajnych mających na celu ograniczenie wysokości cen energii elektrycznej oraz wsparciu niektórych odbiorców w 2023 roku oraz w 2024 roku, oraz niektórych innych ustaw (nr projektu UD164).
Jak czytamy na stronie internetowej KPRM: „Celem projektu jest wprowadzenie działań osłonowych w 2025 r. dla gospodarstw domowych, dzięki czemu odbiorcy ci nie odczują w sposób znaczący wzrostu rachunków za energię elektryczną.
Dodatkowo projekt obejmuje szereg rozwiązań wynikających z wyników analizy funkcjonowania wcześniejszych systemów wsparcia odbiorców w 2023 i 2024 r. Analiza ta zidentyfikowała obszary, które wymagają usprawnienia i doprecyzowania w zakresie stosowania ceny maksymalnej oraz obsługi systemu rekompensat, w celu efektywnego ich rozliczenia.” (https://www.gov.pl/web/premier/projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy-o-srodkach-nadzwyczajnych-majacych-na-celu-ograniczenie-wysokosci-cen-energii-elektrycznej-oraz-wsparciu-niektorych-odbiorcow-w-2023-roku-oraz-w-2024-roku-oraz-niektorych-innych-ustaw – dostęp dnia 19.11.2024 r.).
Ponadto na decyzję Komisji Europejskiej w trybie procedury notyfikacyjnej oczekuje wersja Programu zaprojektowana na 2024 rok. Program zostanie uruchomiony po otrzymaniu od Komisji Europejskiej decyzji notyfikacyjnej.
