W dniu 13 marca 2025 r. Rzecznik Generalny Athanasios Rantos wydał opinię w sprawie C-653/23 (SIA „TOODE” przeciwko Valsts ieņēmumu dienests) dotyczącej wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym łotewskiego regionalnego sądu administracyjnego w odniesieniu do „daty przyznania pomocy państwa” w przypadku odmowy przyznania pomocy, która następnie zostanie uchylona, ale uchylenie to ma miejsce po upływie terminu na przyznanie pomocy.
Stan faktyczny
Łotewskie organy podatkowe odrzuciły wniosek łotewskiego przedsiębiorstwa o pomoc państwa skierowaną na wsparcie gospodarki w związku z pandemią COVID-19 w ramach programu pomocowego, uzasadniając to niespełnieniem przez przedsiębiorstwo warunków kwalifikowalności określonych w prawie krajowym. Przedsiębiorstwo wniosło skargę do sądu krajowego w celu potwierdzenia, że rzeczywiście spełnia te przesłanki oraz nakazania właściwym organom wydania w jego sprawie korzystnego aktu administracyjnego. Jednakże w trakcie postępowania przed sądem krajowym upłynął okres obowiązywania programu pomocy zatwierdzonego przez Komisję Europejską.
W świetle powyższego powstało pytanie, czy przedsiębiorstwu można przyznać pomoc publiczną, jeżeli pierwotna odmowa przyznania pomocy przez organy podatkowe zostanie uchylona orzeczeniem sądowym wydanym po upływie terminu na przyznanie pomocy.
Pytania zadane Trybunałowi
W odpowiedzi na zadane na kanwie powyższego stanu faktycznego pytanie prejudycjalne Trybunał rozstrzygnie zagadnienia prawne dot. momentu przyznania pomocy państwa i odpowie na następujące pytania:
1) Czy art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że pomoc państwa należy uznać za „przyznaną” w momencie, w którym właściwy organ publiczny bezzasadnie odmówił jednostce prawa do otrzymania pomocy państwa, jeżeli ten brak uzasadnienia odmowy został stwierdzony w orzeczeniu sądowym wydanym po upływie określonego terminu przyznania pomocy?
2) Czy art. 1 lit. b) ppkt (ii) rozporządzenia Rady (UE) 2015/1589 z dnia 13 lipca 2015 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 1 należy interpretować w ten sposób, że pomoc, która – wobec braku wydania przez właściwy organ publiczny decyzji uprawniającej do przyznania pomocy w terminie przyznania pomocy – została przyznana jednostce po upływie określonego w systemie pomocy terminu przyznania pomocy w wykonaniu orzeczenia sądowego stwierdzającego, że w owym terminie jednostka spełniła wszystkie przewidziane w prawie krajowym przesłanki objęcia rozpatrywaną pomocą oraz że odmowa przyznania pomocy przez właściwy organ publiczny była niezgodna z prawem, stanowi istniejącą pomoc?
Innymi słowy, TSUE rozstrzygnie w przedmiocie określenia daty, w której pomoc państwa uznaje się za przyznaną na podstawie art. 107 ust. 1 TFUE, a także, czy pomoc należy uznać za istniejącą czy nową w rozumieniu art. 1 rozporządzenia (UE) 2015/1589 w szczególnym kontekście, w którym sąd krajowy uznaje kwalifikowalność do pomocy po upływie terminu wyznaczonego na przyznanie tej pomocy wygasła, zgodnie z przepisami krajowymi i zatwierdzona przez Komisję oraz nakazuje właściwemu organowi przyznanie wnioskowanej pomocy.
Opinia Rzecznika Generalnego
W wydanej dnia 13 marca 2025 r. opinii, Rzecznik Generalny Athanasios Rantos uznał, że pomoc państwa należy uznać za przyznaną ex tunc, tj. w chwili, w której niesłusznie odmówiono przedsiębiorstwu prawa do pomocy zatwierdzonej przez Komisję, podczas gdy niezgodność z prawem tej odmowy została stwierdzona w orzeczeniu sądu krajowego, nawet po upływie terminu wyznaczonego na jej przyznanie. W efekcie pomoc taką należy uznać za istniejącą.
Rzecznik Generalny oparł się w szczególności na następujących argumentach:
- Pomoc państwa należy uznać za „przyznaną” w rozumieniu art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TfUE) w dniu, w którym prawo do jej otrzymania zostało przyznane beneficjentowi na podstawie mających zastosowanie przepisów krajowych, a samo przekazanie rozpatrywanych środków nie jest decydujące.
- Wykładnia analizowanych przepisów nie może naruszać prawa do skutecznego środka prawnego zapisane w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.
- Konieczne jest odnotowanie różnicy między, z jednej strony, okresem zatwierdzenia systemu pomocy państwa (który w tym przypadku jest związany z terminem i datą przyznania pomocy), a z drugiej strony, datą, w której sąd krajowy wydaje orzeczenie sądowe. Właściwość sądu krajowego do rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu i skutki orzeczenia, które wyda, nie mogą zależeć od ram czasowych związanych z postępowaniem administracyjnym, które ze względu na swój charakter ma inny cel i nie ma żadnego związku z (krajowym) postępowaniem sądowym.
- Nieuznanie skutku ex tunc decyzji korygującej wydanej w następstwie orzeczenia sądowego praktycznie uniemożliwiłoby skorzystanie z prawa do skutecznego środka prawnego, uzależniając skorzystanie z tego prawa od warunku, by orzeczenie sądowe zostało wydane przed upływem terminu wyznaczonego w postępowaniu administracyjnym. Mogłoby to powodować, że moment przyznania danej pomocy i zakwalifikowanie tej pomocy jako pomocy istniejącej lub nowej w decyzji korygującej wydanej przez właściwy organ w następstwie orzeczenia sądu zależałoby od szybkości, z jaką sąd krajowy orzeknie w przedmiocie skargi wniesionej na decyzję administracyjną.
- W dziedzinach innych niż dotyczące pomocy państwa Trybunał uznał uprawnienie sądu krajowego do stwierdzenia nieważności z mocą wsteczną (ex tunc) decyzji wydanej przez organ władzy publicznej, jeżeli sąd ten uzna to za konieczne do zapewnienia skutecznej ochrony praw przedsiębiorstwa, które wniosło odwołanie lub do udzielenia gwarancji.
Skutki orzeczenia
Jeżeli Trybunał zaakceptuje stanowisko Rzecznika Generalnego, będzie to miało istotne konsekwencje również dla polskich beneficjentów pomocy publicznej, którym pierwotnie tego prawa odmówiono, w szczególności na prawo domagania się wypłaty wsparcia mimo upływu okresu obowiązywania programu pomocowego. Może mieć także wpływ na terminy liczone od momentu przyznania pomocy, czy moment oceny warunków, których spełnienie weryfikowane jest właśnie na dzień przyznania pomocy. W efekcie wyrok Trybunału może wpływać m. in. na okres przedawnienia pomocy państwa, czy innych zobowiązań wynikających z faktu przyznania pomocy publicznej. Wyrok Trybunału może mieć wagę także dla postępowań weryfikacyjnych z uwagi na różne procedury dot. kontroli pomocy nowej oraz istniejącej.
