Jednym z tematów burzliwych dyskusji stała się jakiś czas temu nowelizacja Kodeksu karnego wprowadzająca karę pozbawienia wolności w wymiarze 25 lat za wystawianie tzw. pustych faktur, a więc faktur niedokumentujących żadnego obrotu gospodarczego. Przepisy te weszły w życie z dniem 1 marca 2017 r.
Dotychczasowe sankcje za wystawianie pustych faktur
Zgodnie z dotychczasowym stanem prawnym wystawianie pustych faktur powodowało przede wszystkim obowiązek zapłaty wykazanego w nich podatku należnego na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy o VAT. Kwestia karalności takiego postępowania była natomiast przedmiotem długiej debaty, która doprowadziła do wydania postanowienia przez Sąd Najwyższy dnia 31 marca 2015 r. (sygn. akt I KZP 28/14) oraz wyroku przez Trybunał Konstytucyjny dnia 21 kwietnia 2015 r. (sygn. akt P 40/13). SN w postanowieniu stwierdził, że art. 62 § 2 KKS przewidujący karę grzywny albo karę pozbawienia wolności (od roku do lat 5) za nierzetelne wystawianie faktury lub za posługiwanie się nią obejmuje także fikcyjne faktury.
TK potwierdził natomiast możliwość ukarania osoby wystawiającej pustą fakturę mimo nałożenia na nią obowiązku zapłaty podatku należnego wynikającego z tego dokumentu, bowiem art. 108 ust. 1 ustawy o VAT nie ma charakteru sankcji (kary) podatkowej, a więc nie dochodzi do podwójnego ukarania za ten sam czyn. Jeśli chodzi o kodeks karny to zachowanie to mogło być karalne jako oszustwo materialne (art. 270 KK), oszustwo intelektualne (art. 271 KK) lub oszustwo (art. 286 KK). Karalność wystawiania fikcyjnych faktur, jej zasady oraz przewidziane kary nie były więc w dostateczny sposób określone, co w ocenie inicjatorów nowelizacji było jedną z przyczyn coraz szerszej skali oszustw podatkowych.
Nowe sankcje karne za wystawianie pustych faktur
Na skutek nowelizacji Kodeksu karnego z dniem 1 marca 2017 r. znalazły się w nim art. 270a oraz 271a, które odnoszą się do fałszowania faktury lub podawania w niej nieprawdy. Określone w przedmiotowych artykułach czyny niedozwolone popełnia nie tylko podmiot, który wystawia tego rodzaju dokumenty, lecz także ten, który z nich korzysta. Wysokość grożącej kary pozbawienia wolności uzależniona jest od wagi czynu oraz kwoty należności ogółem (a więc nie od kwoty podatku wykazanego na takiej fakturze):
| Kwota należności ogółem | Sankcja karna | Kwalifikacja czynu |
| 0 – 5 mln zł | kara pozbawienia wolności od 6 mies. do 8 lat | występek |
| 5 mln zł – 10 mln zł | kara pozbawienia wolności na min. 3 lata | zbrodnia |
| 0 – 10 mln zł oraz przestępstwo jako stałe źródło dochodu | kara pozbawienia wolności na min. 3 lata | zbrodnia |
| 0 – 10 mln zł oraz mniejsza waga czynu | grzywna, kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do lat 2 | występek |
| powyżej 10 mln zł | kara pozbawienia wolności na min. 5 lat albo kara 25 lat pozbawienia wolności | zbrodnia |
| powyżej 10 mln zł oraz mniejsza waga czynu | kara pozbawienia wolności do lat 5 | zbrodnia |
Jak wynika z tabeli powyżej kara pozbawienia wolności w wymiarze 25 lat przewidziana została jedynie dla sytuacji wystawiania faktur w kwocie należności ogółem powyżej 10 mln zł, gdy czyn nie stanowi zarazem czynu mniejszej wagi. W takim wypadku sąd może także orzec karę pozbawienia wolności w niższym wymiarze (nie mniej niż 5 lat pozbawienia wolności).
Ocena nowelizacji
Celem powyższej nowelizacji jest ograniczenie przestępstw polegających na wyłudzeniu VAT, który to problem z roku na rok przybiera na wadze. O ile samą ideę walki z wyłudzeniami należy oceniać pozytywnie, to dostrzeżono ryzyko, że dotknie ona nie tylko oszustów podatkowych (działających przede wszystkim w ramach tzw. karuzel podatkowych), lecz także zwykłych podatników, którzy nieświadomie skorzystali z pustej faktury. Minister sprawiedliwości w odpowiedzi na interpelację nr 5967 podkreślił jednak, że przestępstwa te mogą zostać popełnione jedynie umyślnie, co wyłącza odpowiedzialność karną podatnika, który błędnie wystawi fakturę lub też nieświadomie błędną fakturą się posłuży. Zamiar ten musi być ponadto udowodniony przez organy procesowe. Niemniej jednak uczciwi podatnicy muszą się przygotować na ewentualność uczestnictwa w postępowaniu przygotowawczym wszczynanym przez prokuratora, w którym będą musieli przekonać organy ścigania o nieświadomości udziału w przestępstwie.
Z tego też względu należy tym bardziej zachować ostrożność w doborze kontrahentów, regularnie weryfikować np. dostawy łańcuchowe, w które angażuje się podatnik oraz zbierać w tym zakresie odpowiednie dokumenty. Zmniejszy to bowiem ryzyko uczestnictwa w przestępstwie, a w przyszłości może ułatwić udowodnienie swojej niewinności.
