Od 1 stycznia 2021 r. istnieje obowiązek informowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o zawarciu umowy o dzieło. Na zgłoszenie jest 7 dni od zawarcia umowy. ZUS będzie też mógł sprawdzić, czy zgłoszona umowa jest umową o dzieło czy umową zlecenia, dokonywać ich przekwalifikowania i zażądać zaległych składek.
Od 1 stycznia 2021 r. płatnik składek lub osoba fizyczna zlecająca dzieło ma obowiązek poinformować ZUS o zawarciu każdej umowy o dzieło, jeżeli umowa taka zawarta zostanie z osobą, z którą nie pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy nie wykonuje pracy na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Regulacje te wynikają ze zmian wprowadzonych ustawą z 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 568 z pózn. zm.).
Z przepisów tych wynika, że podmioty i jednostki organizacyjne (np. stowarzyszenia, fundacje, spółki prawa handlowego, itd.), które nie są płatnikami składek ponieważ nie zgłaszają do ubezpieczenia społecznego co najmniej jednego ubezpieczonego, nie muszą informować ZUS o zawartych umowach o dzieło. Obowiązek taki nie dotyczy także umów zawartych z własnym pracownikiem, które, mimo że zawarte z innym podmiotem, będą wykonywane na rzecz własnego pracodawcy, czy umów zawartych z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą na wykonanie przez nie usług.
Natomiast osoby fizyczne, które zawrą umowy o dzieło, muszą je zgłosić do ZUS bez względu na to, czy są zarejestrowane w ZUS jako płatnik składek, czy też nie.
Specjalny formularz
Do zgłaszania umów o dzieło służy nowy formularz oznaczony jako RUD (Zgłoszenie umowy o dzieło). Formularz można złożyć elektronicznie przez Platformę Usług Elektronicznych (PUE) ZUS od 1 stycznia 2021 r. Jak informuje na swoich stronach ZUS, formularz można także złożyć do ZUS w wersji papierowej.
W formularzu należy podać następujące dane:
- w bloku I – swoje dane, czyli zamawiającego wykonanie umowy o dzieło: dane identyfikacyjne oraz adresów
- w bloku II – dane wykonawcy umowy o dzieło: dane identyfikacyjne oraz adresowe osoby, z którą zawarta została umowa o dzieło
- w bloku III – informację o zawartych umowach o dzieło: daty zawarcia, daty wykonywania (od-do) oraz liczbę zawartych umów.
Co ważne w przypadku formularzy składanych za pośrednictwem platformy PUE ZUS dla każdego wykonawcy należy wypełnić oddzielny formularz RUD. W jednym formularzu RUD można wykazać informacje o maksymalnie dziesięciu zawartych umowach o dzieło.
W przypadku formularzy w wersji papierowej, na jednym formularzu można wykazać umowy dla maksymalnie dziesięciu wykonawców i maksymalnie dziesięciu umów zawartych z tym samym wykonawcą.
Zgłoszenia umowy o dzieło do ZUS dokonuje się w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy, niezależnie od tego, czy nastąpiło to w formie pisemnej, czy też ustnej. Umowy będą rejestrowane na koncie płatnika.
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych daje też możliwość nałożenia kary grzywny na osoby, które w terminie nie zarejestrują umów o dzieło. ZUS może w takiej sytuacji wystąpić do sądu o ukaranie, a sąd może nałożyć karę do 5 tys. zł.
Tylko umowy zawarte od 2021 r.
Do ZUS należy zgłosić umowy zawierane od 1 stycznia 2021 r. A zatem umowy zawarte przed tą datą zgłoszeniu nie podlegają nawet, jeśli dzieło zostanie ukończone w 2021 r. Nieco inaczej wygląda to jednak w przypadku tzw. umów ramowych, czyli umów, które określają jedynie ogólne warunki wykonania dzieła i na podstawie których można zlecać wykonanie określonych dzieł cyklicznie lub co jakiś czas. Jak wynika ze znanych dotychczas wyjaśnień ZUS, w takim przypadku do zawarcia umowy dochodzi nie w momencie podpisania umowy ramowej, ale w momencie zlecenia konkretnego dzieła. A zatem jeżeli np. umowa ramowa została podpisana w grudniu 2020 r., a wykonanie określonych dzieł zostanie zlecone w marcu, czerwcu i wrześniu 2021 r., to zlecający musi zgłosić takie umowy odpowiednio w marcu, czerwcu i sierpniu 2021 r. (każda umowa musi być zgłoszona odrębnie).
Zgłoszenie umów o dzieło może dać ZUSowi podstawy do weryfikacji umów i przekwalifikowania umów o dzieło na umowy zlecenia, co oznaczałoby np. ich wsteczne oskładkowanie. W niektórych przypadkach skutkiem mogłoby być także pozbawienie zleceniobiorcy autorskich kosztów uzyskania przychodów (gdyby okazało się, że zamiast stworzenia utworu wykonywał on zwykłe zlecenie). W uzasadnieniu do projektu tarczy antykryzysowej napisano, że celem nowych regulacji jest umożliwienie ZUS weryfikacji istnienia obowiązku ubezpieczeń społecznych osób wykonujących umowy o dzieło oraz udostępniania informacji o ich zawarciu ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych.
Zlecenie czy dzieło
Kwestią rozróżnienia między umowami o dzieło i zlecenia ZUS zajmował się już kilka lat temu. Opublikował nawet 16 kwietnia 2018 r. na swoich stronach poradnik, jak odróżniać umowy zlecenia od umów o dzieło. Jak podkreśla ZUS, charakter umowy określa nie tylko sama nazwa umowy (co skąd inąd jest dość oczywiste), ale przede wszystkim jej treść, a także warunki i okoliczności, które towarzyszą jej wykonywaniu. ZUS przypomniał wówczas, że ma prawo do zweryfikowania każdej umowy pod takim właśnie kontem.
Przedmiotem umowy o dzieło jest zobowiązanie do wykonania dzieła, czyli osiągnięcia określonego, indywidualnego rezultatu w postaci materialnej lub niematerialnej. Rezultat umowy o dzieło powinien mieć byt samoistny, obiektywnie osiągalny i pewny. Nie powinno być uznane za dzieło coś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na danym rynku rezultatów pracy, gdyż wówczas zatraciłoby swój indywidualny charakter dzieła (to właśnie w tym kontekście ostatnio jeden z sądów orzekł, że prace budowalne są zleceniem, a nie umową o dzieło; sygn. akt I UK 83/19, wyrok z 21 października 2020 r.).
W przypadku umowy zlecenia czy umowy o świadczenie usług przedmiotem jest zobowiązanie do wykonywania określonych czynności.
Umowa o dzieło różni się od umowy zlecenia tym, że wykonawca umowy o dzieło zobowiązuje się nie do samego działania, lecz do uzyskania określonego dzieła jako rezultatu tego działania. Wykonywanie określonej czynności (szeregu powtarzających się czynności) bez względu na jej rezultat jest właściwe dla umów zlecenia.
Co ważne, z wyjaśnień ZUS wynika, że umowy o dzieło postrzega on w takim znaczeniu, jakie wynika z Kodeksu Cywilnego. Tym samym do umów o dzieło nie są zaliczane inne typu umów, w tym w szczególności zawierane np. na podstawie przepisów prawa autorskiego (np. umowy o przeniesienie praw autorskich, czy też udzielenie licencji).
