Ministerstwo Sprawiedliwości planuje zmiany dotyczące ograniczenia możliwości stosowania tzw. czynnego żalu i wydłużenia okresów przedawnienia przestępstw i wykroczeń skarbowych. Nowelizacja Kodeksu karnego skarbowego przewiduje też zaostrzenie kar dla podatników. Ministerstwo Finansów z kolei planuje, by nakładaniem mandatów w określonych sytuacjach zajmowała się Inspekcja Handlowa oraz strażnicy miejscy.
Obecnie trwają prace nad dwiema nowelizacjami Kodeksu karnego skarbowego (projekty nr UD357 oraz UD 269). Pierwszą przygotowało Ministerstwo Sprawiedliwości, drugą Ministerstwo Finansów. Projekty nowelizacji znajdują się obecnie odpowiednio na etapie opiniowania i konsultacji publicznych. Potencjalnie, obie nowelizacje mogą wejść w życie jeszcze w tym roku.
Zdecydowanie bardziej obszerny i przynoszący najbardziej istotne zmiany jest projekt przygotowany przez resort sprawiedliwości. Jak twierdzi ministerstwo, zmiany te mają na celu utrudnić unikanie odpowiedzialności karnej za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, m.in. poprzez uszczegółowienie zasad korzystania z instytucji czynnego żalu oraz wydłużenia okresów przedawnień przestępstw i wykroczeń skarbowych. Rozszerzona ma być także możliwość stosowania instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, a także instytucji skazania bez rozprawy. Nowelizacja ma także na celu zaostrzenie odpowiedzialności karnej przy przestępstwach skarbowych skutkujących uszczupleniem należności podatkowych dużej wartości, wprowadzenie możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej w niektórych przypadkach przygotowania do popełnienia przestępstw skarbowych oraz rozszerzenie możliwości przepadku przedmiotów pochodzących z przestępstwa. Projekt zakłada również wprowadzenie szeregu nowych przestępstw skarbowych.
Zmiany dotyczące czynnego żalu
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na to, że istotnej modyfikacji mają ulec warunki stosowania tzw. czynnego żalu (art. 16 K.k.s.), czyli stosownego oświadczenia, w którym sprawca przyznaje się do popełnienia określonego czynu zagrożonego karą, aby uwolnić się od odpowiedzialności.
Podjęcie czynności przez jakikolwiek organ uniemożliwi złożenie czynnego żalu.
Dziś czynny żal jest skuteczny tylko wtedy, gdy zostanie złożony przed rozpoczęciem czynności służbowej przez organ ścigania (w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego). Po zmianie przepisów skuteczność czynnego żalu będzie uzależniona od rozpoczęcia czynności służbowych przez jakikolwiek (bliżej niesprecyzowany organ (a nie organ ścigania, jak dotychczas). Jak argumentuje resort sprawiedliwości, aktualnie często brak jest możliwości ścigania sprawców przestępstw skarbowych i wykroczeń ujawnionych w trakcie kontroli przeprowadzonej co prawda przez uprawniony organ, jednak inny niż organ ścigania. Sprawcy mogą bowiem skutecznie uchylić się od odpowiedzialności wyrażając, również w trakcie prowadzonej kontroli tzw. czynny żal, co jest niemożliwe, gdy czynności służbowe rozpocznie organ ścigania.
Przedmiotowa zmiana przepisów będzie szczególnie dotkliwa i niekorzystna dla podatników, zawęzi bowiem możliwości skorzystania z instytucji czynnego żalu. Przykładowo, uniemożliwi ona złożenie czynnego żalu w sytuacjach, w których nieprawidłowości zostaną ujawnione w toku czynności sprawdzających, o których podatnik nie zawsze ma wiedzę.
Należność podatkowa nie musi być wymagalna
Dziś przepisy przewidują, że czynny żal stosuje się tylko wtedy, gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym. W nowej wersji z przepisu tego zniknie słowo „wymagalną”. W rezultacie skuteczność czynnego żalu będzie uzależniona od uregulowania uszczuplonej należności, nawet jeśli ta nie stała się jeszcze wymagalna. Resort sprawiedliwości argumentuje, że zmiana ta umożliwi sprawcy porozumienie się z oskarżycielem w zakresie tego, co powinien zwrócić Skarbowi Państwa (innym wierzycielom), aby mógł liczyć na łagodniejsze traktowanie.
Zmiany dotyczące przedawnienia / wydłużenia terminu karalności
Istotną cześć nowelizacji stanowią zmiany w przepisach dotyczących przedawnienia. Nowe przepisy przewidują, że karalność przestępstwa skarbowego polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej nie będzie ustawać nawet wtedy, gdy przedawni się zobowiązanie. Mimo zatem, że zaległego podatku nie będzie można już dochodzić, podatnik nadal będzie narażony na sankcje karne za jego niezapłacenie. Dziś obowiązuje zasada dokładnie odwrotna. Jeśli podatek się przedawnił, nie można już karać za narażenie Skarbu Państwa na uszczuplenie podatku.
Istotna zmiana polega także na tym, że przerwanie biegu przedawnienia, a zatem w praktyce wydłużenie czasu po którym nastąpi przedawnienie, będzie następowało już z chwilą wszczęcia postepowania, nawet jeśli nie będzie jeszcze znany sprawca czynu (czyli gdy postępowanie toczy się „w sprawie” a nie „przeciwko sprawcy”). Dziś przerwanie możliwe jest tylko wtedy, gdy postępowanie prowadzone jest (wszczęte) przeciwko sprawcy. A zatem musi on być już znany.
Równocześnie wydłużeniu ulegnie okres przedawnienia wykroczeń skarbowych. Dziś wynosi on rok od popełnienia czynu. Po zmianie ma on wynosić dwa lata.
Brak możliwości zawieszenia postępowania przed sądem (zmiana art. 114a KKS)
Zawieszenie postępowania w oczekiwaniu na wyniki postępowania lub rozstrzygnięcie w postępowaniu administracyjnym nie będzie już dotyczyć postępowania sądowego, taka możliwość będzie istniała jedynie na etapie postępowania przygotowawczego (art. 114a KKS).
Przedmiotowa zmiana może spowodować, że sądy będą mogły wydawać wyroki skazujące osoby, wobec których nie zostały wydane prawomocne decyzje podatkowe stwierdzające nieprawidłowości (tzn. jeszcze zanim zostanie udowodnione, że osoby te dokonały czynności, które spowodowały uszczuplenie podatku).
Będą surowsze kary i nowe przestępstwa
Projekt przewiduje też w niektórych przypadkach zaostrzenie orzekanych kar, podwyższenie górnej granicy łącznej kary pozbawienia wolności czy też kary nadzwyczajnie obostrzonej.
Nowelizacja wprowadzi także możliwość orzeczenia zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej wobec sprawców, którzy fakturę lub rachunek wystawia w sposób nierzetelny albo takim dokumentem się posługuje.
Projekt zakłada również wprowadzenie nowych przestępstw m.in. takich jak paserstwa towarów pochodzących z nielegalnej produkcji, posiadania, przechowywania, przewożenia, przesyłania lub przenoszenia podrobionych lub przerobionych znaków akcyzy, udostępniania środków, nieruchomości lub pomieszczeń do urządzania lub prowadzenia gier hazardowych, spenalizowania utrudniania czynności służbowych osobom uprawnionym do kontroli urządzeń i prowadzenia gier hazardowych.
Poza tymi dość specyficznymi przestępstwami, wśród nowych przestępstw znalazły się także dwa bezpośrednio związane z księgami. Odpowiedzialność karna wprowadzana jest za nieprzechowywanie księgi i dokumentów związanych z jej prowadzeniem do czasu upływu okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego oraz za niezawiadomienie w terminie właściwego organu o miejscu przechowywania księgi oraz dokumentów związanych z jej prowadzeniem w razie likwidacji lub rozwiązania osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.
Straż miejska przypilnuje paragonów
Zmiany zaproponowane w projekcie Ministerstwa Finansów będą dotyczyć nadania Inspekcji Handlowej oraz straży gminnej (w praktyce głównie strażom miejskim) statusu niefinansowego organu postępowania mandatowego. Będą oni mieli prawo do nakładania mandatów na podstawie k.k.s. w przypadku niektórych przestępstw akcyzowych i hazardowych oraz w przypadku niezaewidencjonowania sprzedaży na kasie fiskalnej (rejestrującej) lub niewydania przez sprzedawcę paragonu z takiej kasy. Proponowane zmiany maja na celu m.in. skrócenie czasu między ujawnieniem czynu zabronionego a podjęciem właściwej reakcji karnej, z pominięciem zaangażowania dodatkowych organów.
